συντακτικό της μετοχής

 Καλωσορίσατε στον υπέροχο συντακτικό κόσμο της μετοχής!

Ας συμπορευτούμε σε ένα ακόμη ταξίδι γνώσεων, όπου

 

• θα θυμηθούμε σε τι “μετέχει” η εν λόγω λεξούλα

• θα δούμε αν μπορεί να πάρει υποκείμενο ή αντικείμενο

Η μετοχή, εφόσον είναι ταυτόχρονα και ρήμα και επίθετο, λειτουργεί στον λόγο και ως ρήμα και ως επίθετο.

Συνεπώς, αφού έχει διάθεση και χρόνους, μπορεί να πάρει υποκείμενο ή αντικείμενο.

 

Παραδείγματα

Ο Γιώργος μπήκε στην αίθουσα πηδώντας.

Ποιος πηδώντας;

ο Γιώργος = υποκείμενο της μετοχής

 

Ο Γιώργος μπήκε στην αίθουσα τρώγοντας κουλούρι.

Τι τρώγοντας;

κουλούρι = αντικείμενο της μετοχής

Στη φράση: Ο μαθητής ήρθε κρατώντας βιβλίο

η λέξη μαθητής λειτουργεί ως

• υποκείμενο της μετοχής κρατώντας
• αντικείμενο της μετοχής κρατώντας

Η άκλιτη μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα (-οντας ή -ώντας) λειτουργεί στον λόγο ως επιρρηματικός προσδιορισμός, γι' αυτό και λέγεται επιρρηματική μετοχή.

Κυρίως δηλώνει τρόπο, αλλά και χρόνο, αιτιολογία, υπόθεση και εναντίωση. Συνεπώς, έχουμε

 

α. τροπική μετοχή, π.χ.

Ήρθε από το σπίτι τρέχοντας (πώς ήρθε; τρέχοντας)

β χρονική μετοχή, π.χ.

Μπαίνοντας στο σπίτι ακούστηκε το τηλέφωνο (πότε ακούστηκε το τηλέφωνο; μπαίνοντας)

γ αιτιολογική μετοχή, π.χ.

Μη καταλαβαίνοντας τι του είπα, πήγε από την άλλη μεριά (γιατί πήγε από την άλλη μεριά; επειδή δεν καταλάβαινε)

δ.  υποθετική μετοχή, π.χ.

Αγοράζοντας αυτό το κινητό θα έχεις πρόσβαση στο διαδίκτυο (αν αγοράσεις ...)

ε. εναντιωματική μετοχή, π.χ.

Δουλεύοντας τόσα χρόνια δεν κατάφερα τίποτα (αν και δούλευα τόσα χρόνια ...)

Η κλιτή μετοχή

είτε του παθητικού ενεστώτα 

είτε του παθητικού παρακείμενου (-μενος, -μενη, -μενο),

επειδή είναι και επίθετο,

λειτουργεί στον λόγο ως υποκείμενο (η μετοχή συνοδεύεται από το άρθρο της)

ή κατηγορούμενο

ή επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, π.χ.

Οι καλεσμένοι ήρθαν = υποκείμενο

Το τραπέζι είναι στρωμένο = κατηγορούμενο

Με κοίταξε με τα λυπημένα μάτια της = επιθετικός προσδιορισμός

επιθετικός προσδιορισμός1 από 4 συρόμενα στοιχεία - λέξεις.

υποκείμενο2 από 4 συρόμενα στοιχεία - λέξεις.

κατηγορηματικός προσδιορισμός3 από 4 συρόμενα στοιχεία - λέξεις.

κατηγορούμενο4 από 4 συρόμενα στοιχεία - λέξεις.

Να βρείτε τη συντακτική λειτουργία των μετοχών στις ακόλουθες φράσεις:

1. Ψήφισαν μόνο οι εγγεγραμμένοι (= 

).
2.  Με στραβοκοίταξε με το προσβεβλημένο (= 

) ύφος της.
3 Είναι πραγματικά προσβεβλημένος (= 

).

4 Οι μαθητές αυτοί είναι καλά διαβασμένοι . 

.5. Κατέβηκε τη σκάλα με τα μάτια κατεβασμένα .

.6 Οι κουρασμένοι απολαμβάνουν τους καρπούς του κόπου τους.

παθητική μετοχή

α) Τα ρήματα σε -ώνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -ωμένος: 

π.χ. οργώνω οργωμένος

 Ίδια κατάληξη έχουν και οι μετοχές κάποιων ανώμαλων ρημάτων, όπως: 

λέγω ειπωμένος (παθ. αόρ.: ειπώθηκα)

 τρώω φαγωμένος (παθ. αόρ.: φαγώθηκα) 

βλέπω ιδωμένος (παθ. αόρ.: ειδώθηκα) 

κάνω καμωμένος

β) Τα ρήματα σε -ίζω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -ισμένος:

π.χ. χαρίζω χαρισμένος, -η, -ο κτίζω κτισμένος, -η, -ο

. Προσοχή όμως: δανείζω δανεισμένος 

β) Τα ρήματα σε -εύω,  σχηματίζουν παθητικές μετοχές σε - εμένος: π.χ. μαζεύω μαζεμένος

δ) Τα ρήματα σε -ύνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -υμένος ή -υσμένος: π.χ. διευκολύνω διευκολυμένος, -η, -ο μολύνω μολυσμένος, -η, -ο

. ε) Τα ρήματα με χαρακτήρα π, β, φ ή πτ της α' συζυγίας σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -μμένος: π.χ. ανάβω αναμμένος, -η, -ο καλύπτω καλυμμένος, -η, -ο. 

στ) Ορισμένα ρήματα σε -αίνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -αμένος, ενώ κάποια άλλα σε -ημένος: π.χ. τρελαίνω τρελαμένος, -η, -ο μαθαίνω μαθημένος, -η, -ο.

Το 1926 ο Τσαμαντιώτης λόγιος Νικόλαος Νίτσος (1865-1940), αριστούχος απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής της Κωνσταντινούπολης, εκδίδει την «Μονογραφία περί της εν Ηπείρω Κώμης του Τσαμαντά» και γράφει για το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής 

«Το λαλούμενον εν τω Ηπεριωτικώ τούτω τμήματι γλωσσικόν ιδίωμα ,Ο τότε καθηγητής της λαογραφίας Στίλπων Κυριακίδης, θα διατυπώσει αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη τέτοιου γλωσσικού ιδιώματος.

Και ο Νίτσος θα του απαντήσει: «Κι όμως παραδόξως η νησίς αυτή απαντάται ενταύθα – περιοχή Μουργκάνας – εις δε τον αμφιβάλλοντα δύναμαι άνευ ουδενός φόβου διαψεύσεως να είπω ‘‘έρχου και άκουσον’’».

«Ουρανός απ’ άλλους τόπους»

Αφηγείται µια σχεδόν εκατόχρονη γυναίκα από την Ήπειρο. Δεν της φτάνει –κατά τα λόγια της– ο ουρανός για χαρτί, θέλει ουρανούς κι απ' άλλους τόπους.

 το τελευταίο βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου, το οποίο είναι ένα τεράστιο εργόχειρο, γραμμένο στην ηπειρωτική διάλεκτο, αποδοσμένη σε μια πιο «γραπτή» μορφή

Το γλωσσικό αυτό ιδίωμα αποτύπωσε γραπτά μ’ έναν, θα έλεγα, τρόπο μοναδικό και αξεπέραστο ο Σωτήρης Δημητρίου στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Ουρανός απ’ άλλους τόπους».

Με τα φωνήεντα να κυριαρχούν μ’ έναν χορευτικό ρυθμό, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ηπείρου, στις οποίες τα «σκοτώνουν» μέχρι εξαφανίσεως στον προφορικό τους λόγο. Έτσι με το παραπάνω βιβλίο του ο Σ.Δ. εμπλουτίζει την Ελληνική λογοτεχνία με ένα πανάρχαιο ιδίωμα, το οποίο ωμιλείτο σε μια γωνιά των απέραντων συνόρων του ελληνικού κόσμου.

Η γραπτή του διατύπωση όχι μόνο διασώζει και αναδεικνύει τον γλωσσικό πλούτο της περιοχής, αλλά είναι και μια νίκη της λογοτεχνίας.

 Πρόκειται για προφορικό λόγο («Χα, χα, χα, μωρέ κόσμε!»), που χαρακτηρίζεται από συγκοπές κι αποκοπές («περσότερες», «έτσι ’μολογιέται»), τις συμπροφορές των λέξεων («εδώγια», «πούημασταν»), την άναρχη σύνταξη και τις ιδιαίτερες γραμματικές καταλήξεις («πεθαινήσκει»), τις αποφθεγματικές θυμοσοφικές ρήσεις («Μπερδέυονται τα άντερα στην κοιλιά, δυο ξένοι δεν θα μπερδευτούν;»), τα τραγούδια, το πλήθος των σύνθετων τύπων ( «ο ντουφεκαλεύρης») και των κύριων ονομάτων («Μια Αλέξαινα, μια Αντώνη Τσίταινα, μια Γιωρητσίταινα, δυο Γιωρητσίταινες, η Αγγελούδω»).Οι σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικά τα μαυρο-, δολιο-, παλιο- («μαυρογονέοι», «δολιοάνθρωπος», «παλιοτσάνταλα») δείχνουν συναίσθηση και συμπάθεια προς ανθρώπους που μονίμως δεινοπαθούν.

https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/17075-ouranos-topous

https://www.youtube.com/live/6chWZz4Q00o?si=Li3AN1gtvqL5gCvi