παθητική μετοχή

α) Τα ρήματα σε -ώνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -ωμένος: 

π.χ. οργώνω οργωμένος

 Ίδια κατάληξη έχουν και οι μετοχές κάποιων ανώμαλων ρημάτων, όπως: 

λέγω ειπωμένος (παθ. αόρ.: ειπώθηκα)

 τρώω φαγωμένος (παθ. αόρ.: φαγώθηκα) 

βλέπω ιδωμένος (παθ. αόρ.: ειδώθηκα) 

κάνω καμωμένος

β) Τα ρήματα σε -ίζω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -ισμένος:

π.χ. χαρίζω χαρισμένος, -η, -ο κτίζω κτισμένος, -η, -ο

. Προσοχή όμως: δανείζω δανεισμένος 

β) Τα ρήματα σε -εύω,  σχηματίζουν παθητικές μετοχές σε - εμένος: π.χ. μαζεύω μαζεμένος

δ) Τα ρήματα σε -ύνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -υμένος ή -υσμένος: π.χ. διευκολύνω διευκολυμένος, -η, -ο μολύνω μολυσμένος, -η, -ο

. ε) Τα ρήματα με χαρακτήρα π, β, φ ή πτ της α' συζυγίας σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -μμένος: π.χ. ανάβω αναμμένος, -η, -ο καλύπτω καλυμμένος, -η, -ο. 

στ) Ορισμένα ρήματα σε -αίνω σχηματίζουν παθητική μετοχή σε -αμένος, ενώ κάποια άλλα σε -ημένος: π.χ. τρελαίνω τρελαμένος, -η, -ο μαθαίνω μαθημένος, -η, -ο.

Το 1926 ο Τσαμαντιώτης λόγιος Νικόλαος Νίτσος (1865-1940), αριστούχος απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής της Κωνσταντινούπολης, εκδίδει την «Μονογραφία περί της εν Ηπείρω Κώμης του Τσαμαντά» και γράφει για το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής 

«Το λαλούμενον εν τω Ηπεριωτικώ τούτω τμήματι γλωσσικόν ιδίωμα ,Ο τότε καθηγητής της λαογραφίας Στίλπων Κυριακίδης, θα διατυπώσει αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη τέτοιου γλωσσικού ιδιώματος.

Και ο Νίτσος θα του απαντήσει: «Κι όμως παραδόξως η νησίς αυτή απαντάται ενταύθα – περιοχή Μουργκάνας – εις δε τον αμφιβάλλοντα δύναμαι άνευ ουδενός φόβου διαψεύσεως να είπω ‘‘έρχου και άκουσον’’».

«Ουρανός απ’ άλλους τόπους»

Αφηγείται µια σχεδόν εκατόχρονη γυναίκα από την Ήπειρο. Δεν της φτάνει –κατά τα λόγια της– ο ουρανός για χαρτί, θέλει ουρανούς κι απ' άλλους τόπους.

 το τελευταίο βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου, το οποίο είναι ένα τεράστιο εργόχειρο, γραμμένο στην ηπειρωτική διάλεκτο, αποδοσμένη σε μια πιο «γραπτή» μορφή

Το γλωσσικό αυτό ιδίωμα αποτύπωσε γραπτά μ’ έναν, θα έλεγα, τρόπο μοναδικό και αξεπέραστο ο Σωτήρης Δημητρίου στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Ουρανός απ’ άλλους τόπους».

Με τα φωνήεντα να κυριαρχούν μ’ έναν χορευτικό ρυθμό, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ηπείρου, στις οποίες τα «σκοτώνουν» μέχρι εξαφανίσεως στον προφορικό τους λόγο. Έτσι με το παραπάνω βιβλίο του ο Σ.Δ. εμπλουτίζει την Ελληνική λογοτεχνία με ένα πανάρχαιο ιδίωμα, το οποίο ωμιλείτο σε μια γωνιά των απέραντων συνόρων του ελληνικού κόσμου.

Η γραπτή του διατύπωση όχι μόνο διασώζει και αναδεικνύει τον γλωσσικό πλούτο της περιοχής, αλλά είναι και μια νίκη της λογοτεχνίας.

 Πρόκειται για προφορικό λόγο («Χα, χα, χα, μωρέ κόσμε!»), που χαρακτηρίζεται από συγκοπές κι αποκοπές («περσότερες», «έτσι ’μολογιέται»), τις συμπροφορές των λέξεων («εδώγια», «πούημασταν»), την άναρχη σύνταξη και τις ιδιαίτερες γραμματικές καταλήξεις («πεθαινήσκει»), τις αποφθεγματικές θυμοσοφικές ρήσεις («Μπερδέυονται τα άντερα στην κοιλιά, δυο ξένοι δεν θα μπερδευτούν;»), τα τραγούδια, το πλήθος των σύνθετων τύπων ( «ο ντουφεκαλεύρης») και των κύριων ονομάτων («Μια Αλέξαινα, μια Αντώνη Τσίταινα, μια Γιωρητσίταινα, δυο Γιωρητσίταινες, η Αγγελούδω»).Οι σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικά τα μαυρο-, δολιο-, παλιο- («μαυρογονέοι», «δολιοάνθρωπος», «παλιοτσάνταλα») δείχνουν συναίσθηση και συμπάθεια προς ανθρώπους που μονίμως δεινοπαθούν.

https://diastixo.gr/kritikes/ellinikipezografia/17075-ouranos-topous

https://www.youtube.com/live/6chWZz4Q00o?si=Li3AN1gtvqL5gCvi