https://archive.ert.gr/6430/ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
https://archive.ert.gr/7080/1913 Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αδαμάντιος Κοραής κι άλλοι λόγιοι υποστήριζαν ότι η απελευθέρωση του ελληνικού λαού από την τουρκική τυραννία θα πρέπει να επιτευχθεί διά μέσω της μόρφωσης, της παιδείας του Ελληνα.
Ανατολή
Πέρα ως πέρα στη γη της Ιωνίας
δοξαστικό αχολόγησε τροπάρι!
απ’ την Κνωσσό ως την Πέργαμο θεία χάρη
όπου Ελλάδα πηγή της αρμονίας.
Και ω Σμύρνη πάντα εσύ μαργαριτάρι
στα μαλλιά της νεράιδας Μικρασίας!
Η Μίλητος δεν είναι πια καμάρι
της Ιστορίας, της Δόξας Εφεσίας!,
οι καιροί σβήσαν τη φεγγοβολιά.
Σμύρνη, ξανά γεννήτρες είναι οι Μοίρες
(χτυπήστε Ομήρων ιωνικών οι λύρες)
μεσ’ στη ζεστή της μάνας σου αγκαλιά
που ανοίγεται όλα για να τ’ αγκαλιάσει
και τα σκόρπια τα σπλάχνα της, μια πλάση.
Κωστής Παλαμάς
«Στις ραδιοφωνικές εκφωνήσεις των αναζητήσεων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού υπήρχε μια τρομακτική συγκίνηση, στη φωνή, στον ήχο, στην ιστορία και στο πυκνό επαναλαμβανόμενο στερεότυπο, που μιλούσε για έναν άνθρωπο τον οποίο προσπαθούσαμε να φανταστούμε. Το ‘έκτοτε τα ίχνη του χάνονται’
https://www.youtube.com/watch?v=m2_hc7k7u5c
ΤΕΚΜΗΡΙΑ
https://refugeesingreece.gr/%ce%b1%cf%80%ce%bf%cf%83%cf%80%ce%ac%cf%83%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b1-%ce%bc%ce%b1%cf%81%cf%84%cf%85%cf%81%ce%b9%cf%8e%ce%bd-%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%86%cf%8d%ce%b3%cf%89%ce%bd-%ce%b1%cf%80%cf%8c/
Αποσπάσματα μαρτυριών προσφύγων από την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, δημοσιευμένες στο Bruce Clark, Δυο φορές ξένος.
[σ. 170-171]
Το καράβι μας έβγαλε στη Θεσσαλονίκη. Μας πήγανε στον αυλόγυρο του Αγίου Μηνά. Μέσα η εκκλησία ήταν γεμάτη κόσμο… ξημέρωνε του Σταυρού. Καθούμασταν στα μάρμαρα, ούτε κουβέρτα είχαμε ούτε τίποτα. Χτυπούσε δώδεκα η ώρα. Ήρθε κοντά μας ένας κύριος και μας είπε «δεν έχετε τίποτε;» Ύστερα πήγε και μας έφερε δύο κουβέρτες, καινούργιες. «Τη μία να τη στρώσετε, να καθίστε, και με την άλλη να σκεπάστε τα παιδάκια» μας είπε. Ήρθε και την άλλη μέρα. Μας έφερε ρουχαλάκια, ζακέτες δικές μας.
[…]
Μόλις μας είδαν μαγείρεψαν σούπα με κρέας και μας μοίρασαν. Όποιος είχε τενεκεδάκι, πιάτο, κουβά, έπαιρνε και ψωμί και πήγαινε στους δικούς του. Όποιος δεν είχε, έτρωγε εκεί δα. Ύστερα μας πήραν όλο τον κόσμο με τα κάρα και μας πήγαν στα Χανιά. Όλους όσους βγήκαμε από το καράβι. […] Έγινε μία επιτροπή από γυναίκες και άνδρες και μας μοίρασαν, μας στέγασαν, όπου υπήρχε άδειος τόπος. Εμάς τους πατριώτες και τους συγγενείς όλους μας βάλανε σ’ ένα καφενείο του μπιλιάρδου. Ήταν μιανού πού ‘χε φύγει στην Αμερική και το επίταξαν. Εκεί πια θαρρείς πως ήμαστε μικρά παιδιά και παίζαμε σπιτάκια. Η μία έπιασε τη μία γωνιά, τη χώρισε με καρέκλες, η άλλη την άλλη, η άλλη την άλλη, κι άλλη πήρε το τραπέζι του μπιλιάρδου και τόκανε κρεβάτι. Μία γειτόνισσα μας έφερνε σφουγγαρόπανο και κουβά να καθαρίσουμε, μας πήρε στο σπίτι της να λουστούμε.
---
[σ. 173]
Χειμώνας καιρός. Χριστουγεννιάτικα. Τι σπουδαίοι άνθρωποι κι εκείνοι! Άπονοι, πολύ άπονοι άνθρωποι οι Πατριναίοι. Πεινασμένοι, κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι από το δρόμο, ακούσαμε να μας καλωσορίζουν. «Τι θέλετε στον τόπο μας, Τουρκόσποροι; Να πάτε στο Βενιζέλο σας».
Οι πρόσφυγες που ήλθαν στο χωριό μας φάνηκαν στην αρχή πολύ παράξενοι. Μιλούσαν τούρκικα, ή μία ελληνική διάλεκτο που δεν καταλαβαίναμε και το φαγητό, τα ρούχα κι οι συνήθειές τους ήταν διαφορετικές από τις δικές μας. Εμείς είμασταν βουνήσιοι βοσκοί, εκείνοι είχαν μοσχάρια και παρασκεύαζαν γιαούρτι. Έφτιαξαν μποστάνια και καλλιεργούσαν ντομάτες και πιπεριές και κάθε είδους λαχανικά και μας έμαθαν άλλους τρόπους μαγειρικής. Τελικά όμως ήταν Έλληνες σαν εμάς, είχαμε υποχρέωση να τους βοηθήσουμε και έτσι δεχόμασταν ο ένας τον άλλον. Ύστερα από μία γενιά εμείς οι ντόπιοι αρχίσαμε να παντρευόμαστε με τους πρόσφυγες. Όσο για τους μουσουλμάνους που έφυγαν, είναι άλλη ιστορία. Ήταν Τούρκοι, και έπρεπε να φύγουν.
