Από την Διονυσιακή Λατρεία στη θεατρική πράξη και στις Απόκριες

https://diotimae.blogspot.com/search?q=%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF

Από την Διονυσιακή Λατρεία στις Απόκριες:έχουν τα ίδια στοιχεία με αυτά των αρχαίων: χορό, τραγούδι, μουσική, σκετσάκια, ξεφάντωμα, πειράγματα, αστεία, τολμηρά λόγια, περιπαιχτικά καμώματα, τραγούδια με υπονοούμενα, λογοπαίγνια, αινίγματα, μάσκες, μεταμφιέσεις,..  

Στη συνέχεια η εξέλιξη έφερε την τραγωδία και τα σπουδαία ποιητικά δράματα της κλασικής περιόδου που έθεσαν αξεπέραστα όρια για το ανθρώπινο πνεύμα. 

ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ !!!!!  

Στης ακρίβειας τον καιρό επαντρεύτηκα και γω

και μου δώσαν μια γυναίκα που ’τρωγε για πέντε δέκα.
Πρώτο βράδυ που την πήρα έφαγε μια προβατίνα
και το δεύτερο το βράδυ προβατίνα και γελάδι.
- Βρε γυναίκα ’κονομία τώρα που ’ναι δυστυχία.
- Άντρα μου θέλω φουστάνι γύρω-γύρω με γαϊτάνι,
άντρα μου θέλω καπέλο γύρω-γύρω με το βέλο,
άντρα μου θέλω γοβάκια γύρω-γύρω με φιογκάκια,
άντρα μου θέλω βρακί γύρω-γύρω με γαζί.
- Βρε γυναίκα ’κονομία τώρα που ’ναι δυστυχία.
Και αρπάζω ένα ξύλο και τη φέρνω γύρω-γύρω
να γυναίκα μου φουστάνι γύρω-γύρω με γαϊτάνι,
να γυναίκα μου καπέλο γύρω-γύρω με το βέλο,
να γυναίκα μου γοβάκια γύρω-γύρω με φιογκάκια,
να γυναίκα μου βρακί γύρω-γύρω με γαζί.

 

Η δύναμη της μίμησης και η αίσθηση της μελωδίας και του ρυθμού.

 Όλες οι μορφές της ποίησης (το έπος, η τραγωδία, η κωμωδία, η ποίηση των διθυράμβων) και το μεγαλύτερο μέρος της αυλητικής και κιθαριστικής τέχνης, λέει ο Αριστοτέλης, είναι μιμήσεις, αναπαραστάσεις, δηλαδή, της πραγματικότητας. Τη μίμηση, αυτή την έμφυτη δεξιότητα του ανθρώπου να εκφράζει μέσα από αναπαραστάσεις όλα όσα του προκαλούν εντύπωση, ο Αριστοτέλης τη θεωρεί τεράστια δημιουργική δύναμη. Και γι’ αυτό τη συνδέει άμεσα με την αρχή της δραματικής ποίησης. Το ένστικτο της μίμησης είναι περισσότερο αναπτυγμένο στον άνθρωπο και εκδηλώνεται από την παιδική του ηλικία. Το παιδί βλέπει κινήσεις και τις αναπαριστά, ακούει φωνές και προσπαθεί να τις μιμηθεί κι έτσι βοηθάει να αρθρωθεί η δική του ομιλία και να διαμορφωθούν οι κινήσεις του κορμιού του. Έτσι, αποκτά τις πρώτες γνώσεις και δεξιότητες για τη ζωή. Μάλιστα, όσο μεγαλώνει, οι ικανότητες αυτές γίνονται συνειδητές μιμήσεις, τις οποίες εκδηλώνει μέσα από το παιχνίδι. Επειδή, λοιπόν, η μίμηση οδηγεί στη γνώση, όλοι οι άνθρωποι, λέει ο Αριστοτέλης, χαίρονται με τις μιμήσεις. Ιδιαίτερα όταν βλέπουν τις μιμήσεις που κάνουν άλλοι, καθώς παρατηρώντας τους μαθαίνουν. Στην προσπάθεια του ανθρώπου, επομένως, να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του μέσα από τη μίμηση δημιουργήθηκαν αυθόρμητα τα πρώτα θεάματα. Μάλιστα, περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη, το θέατρο γεννιέται για να παρουσιάζεται και εξελίσσεται χάρη στην ανθρώπινη ανάγκη για θέαμα: θεώμαι, θέα, θέατρο. Επομένως, για να υπάρξει θέατρο, η μίμηση δεν αρκεί. Χρειάζεται επιπλέον η αναγνώριση και η εκτίμηση εκ μέρους του κοινού. Απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει ποίηση θεωρεί ακόμη ο Αριστοτέλης τη μελωδία και τον ρυθμό. Πρόκειται για μία ακόμη φυσική κλίση του ανθρώπου, με τη βοήθεια της οποίας παράγει τις μιμήσεις του.
Γιατί όμως το δράμα συνδέθηκε με τα δρώμενα του Διονύσου και όχι κάποιου άλλου θεού από το ελληνικό πάνθεον; Τι αντιπροσώπευε ο θεός αυτός για τους ανθρώπους και ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της λατρείας του; Κι άραγε, πού μπορεί να αναζητήσει κανείς αξιόπιστες απαντήσεις; Τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι το μέσο που μπορεί να μας οδηγήσει στη γνώση μέσα από την ερμηνεία των εικόνων και των συμβόλων

Από τη μίμηση στη δράση Στην Αττική έμελλε ο διθύραμβος να διαμορφωθεί σε δράμα, να περάσει, δηλαδή, από τη μίμηση στη δράση. Γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ένας ποιητής από το δήμο Ικαρίας της Αττικής (σημερινός Διόνυσος), ο Θέσπης, έκανε ένα επαναστατικό βήμα στην εκτέλεση του διθυράμβου. Ο πρωτοχορευτής (εξάρχων), που ως τότε οδηγούσε το χορό, βγήκε από την ομάδα και στάθηκε απέναντί της. Με τη μορφή κάποιου προσώπου της ιστορίας, φορώντας προσωπείο, «υποκρίθηκε», συζητούσε, δηλαδή, με τον χορό ή εξηγούσε την ιστορία, λέγοντας, για παράδειγμα, τι συνέβη στον ίδιο ή σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Αυτές οι ερωταποκρίσεις επαναλήφθηκαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας διάλογος ανάμεσα στο άτομο και την ομάδα. Σύμφωνα με την παράδοση, πρωτοχορευτής ήταν ο ίδιος ο Θέσπης που έκανε διάλογο με το χορό. Έτσι, έγινε ο πρώτος υποκριτής, ο πρώτος ηθοποιός, δηλαδή, σύμφωνα με την κυριολεκτική σημασία της λέξης σήμερα

Θέσπης, ο πρώτος ηθοποιός, ο πρώτος θιασάρχης.

 Η νέα μορφή που εισήγαγε ο Θέσπης έγινε αμέσως δημοφιλής και διαδόθηκε σε όλη την Αττική. Σύμφωνα με τις πηγές, ο Θέσπης κυκλοφορούσε μαζί με την ομάδα του πάνω σε μια άμαξα και παρουσίαζε τα έργα του σε διάφορες γιορτές και πανηγύρια. Φαίνεται, λοιπόν, ότι εκτός από πρώτος ηθοποιός έγινε και ο πρώτος «θιασάρχης». Ο τύραννος Πεισίστρατος αναγνώρισε τη δημοτικότητα του νέου ποιητικού είδους και το 534 π.Χ. καθιέρωσε την επίσημη παράστασή του στο πλαίσιο των Μεγάλων Διονυσίων, της δημοφιλέστερης γιορτής του Διονύσου. Τη χρονιά εκείνη, σύμφωνα με τις πηγές, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτοι αγώνες τραγωδίας, στους οποίους αναδείχθηκε νικητής ο Θέσπης. 

Μπορεί ο Πεισίστρατος να προώθησε την τέχνη της τραγωδίας και να καθιέρωσε τις παραστάσεις της, ωστόσο η δραματική ποίηση αναπτύχθηκε και έγινε θεσμός στην Αθήνα μέσα στον 5ο αι. π.Χ. Ήταν η ίδια ακριβώς χρονική στιγμή που θεμελιώθηκε η δημοκρατία και η Αθήνα έγινε η πλουσιότερη και ισχυρότερη πόλη του ελληνικού κόσμου. Το δράμα επηρεάστηκε από τις εξελίξεις στην αθηναϊκή κοινωνία κι έγινε φορέας του δημοκρατικού λόγου. Μέσα σε αυτό το ιστορικό περιβάλλον, λοιπόν, οι δραματικοί ποιητές βρήκαν τις κατάλληλες συνθήκες για να εκφράσουν τις ιδέες τους και να αναδείξουν το δράμα σε κορυφαίο λογοτεχνικό είδος.

 Το θέατρο απελευθερώνεται… Το θέατρο δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από τις εξελίξεις. Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη η γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων απέκτησε έναν πιο δημοκρατικό χαρακτήρα. Στο πρόγραμμά της ενσωματώθηκαν και τα άλλα δύο λαϊκότερα δραματικά είδη, το σατυρικό δράμα (περ. 500 π.Χ.) και η κωμωδία (486 π.Χ.). Την ίδια περίοδο οι τραγωδίες απελευθερώθηκαν από τον αρχικό θρησκευτικό τους χαρακτήρα. Οι ποιητές ένιωθαν πλέον την ανάγκη, ως ενεργοί πολίτες και αυτοί, να ασχοληθούν με τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και η δημοκρατία τούς άφηνε όλα τα περιθώρια για να ρίξουν μια κριτική ματιά στη σύγχρονη πραγματικότητα. Μπορούσαν με τον ποιητικό τους λόγο να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, ακόμα και να αμφισβητούν θεσμούς και καθιερωμένες αξίες ή να χλευάζουν δημόσια πρόσωπα και καταστάσεις. 

. Το θέατρο, λοιπόν, έγινε ένας ακόμη χώρος διαλόγου και επικοινωνίας, προβληματισμού και αντιπαραθέσεων, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση πολιτών με καλύτερη ενημέρωση, βαθύτερη σκέψη και πολιτική συνείδηση. Κι αυτό είχε μια ιδιαίτερη παιδαγωγική αξία για τους πολίτες της Αθήνας. Οι πολίτες , έπρεπε να συμμετέχουν ουσιαστικά στην αυτοδιοίκηση, αντιμετωπίζοντας κάθε πρόβλημα που εμφανιζόταν στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική, ασκώντας κριτική στους λόγους και τις πράξεις των πολιτικών και εκφράζοντας τις απόψεις τους. Για το λόγο αυτό η πολιτεία ανέλαβε την ευθύνη της διοργάνωσης των θεατρικών παραστάσεων. Ανέθεσε την οικονομική ενίσχυσή τους στους πλούσιες πολίτες, οι οποίοι και ανέλαβαν τη χρηματοδότηση των έργων. Κι ακόμη, προχώρησε άλλο ένα βήμα πιο πέρα. Αποφάσισε ένα μέρος των δημοσίων χρημάτων να δοθεί στους φτωχούς, για να πληρώνουν το εισιτήριό τους. Με άλλα λόγια, η πολιτεία ωθούσε τους πολίτες στο θέατρο, όπως ακριβώς επιδίωκε τη συμμετοχή τους στις πολιτικές δραστηριότητες, στις συνελεύσεις του δήμου, στα δικαστήρια, στη βουλή. Η έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμα αν επιτρεπόταν η παρακολούθηση των παραστάσεων στις γυναίκες. Έχει σημασία πάντως ότι χιλιάδες πολίτες είχαν δικαίωμα συμμετοχής και κανείς δεν αποκλειόταν για λόγους οικογενειακούς, ταξικούς, τόπου κατοικίας, πλούτου ή εκπαίδευσης. …και μπαίνει στο κέντρο των δραστηριοτήτων της.

Θρησκευτικές γιορτές με πολιτικό χαρακτήρα στην Αθήνα τον 5ο αι. π.Χ. «Με συχνές θυσίες και αγώνες φροντίσαμε να μετριάζουμε τους κόπους της εργασίας και να ξεκουράζουμε το πνεύμα μας». Θουκυδίδη, Περικλέους ’Επιτάφιος

Αναφέρεται κυρίως σε μουσικούς αγώνες, δηλαδή ποίησης και τραγουδιού, που διεξάγονταν κατά τη διάρκεια θρησκευτικών γιορτών.

Διονυσιακές γιορτές και θεατρικοί αγώνες. Ιδιαίτερα δημοφιλείς ήταν οι δραματικοί αγώνες

Ο χορός «Είναι σωστό ο ιερός χορός μας όσα είναι για την πόλη μας σωστά αυτά να συμβουλεύει και να διδάσκει».

Το θέατρο γίνεται πανελλήνια μορφή τέχνης. Από τον 4ο αι. π.Χ. και σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου η κατάσταση άλλαξε ριζικά. Την περίοδο αυτή το θέατρο γνώρισε μεγάλη ακμή και διαδόθηκε σε όλες τις περιοχές του ελληνικού κόσμου. Έξω από την Αθήνα όμως, παραστάσεις και θεατρικοί αγώνες πραγματοποιούνταν σε γιορτές προς τιμήν και άλλων θεών εκτός του Διονύσου, ακόμη και ημίθεων και τοπικών ηρώων. Έτσι, το δράμα αποσυνδέθηκε από τη λατρεία του θεού.