Μηκρη ορμηνια για τα γραματα κε ορθογραφηα της ρομεηκης γλοσας»
Οι «δημοτικιστές» υποστήριζαν την κατάργηση της ιστορικής ορθογραφίας και πρότειναν τη φωνητική γραφή, ώστε να υπάρξει ταύτιση προφορικού και γραπτού λόγου.
«Μη ηθελα μου προβαλης πος πρεπη να γραφομε γηα τα ματια, κε οχη γηα τ’ αφτηα;».
Η αρχαία ελληνική ήταν κατάλληλη για τους αρχαίους, αλλά για τους συγχρόνους η αξία της παρέμενε μουσειακή.
Η Κοραϊκή «μέση οδός»
Η γλώσσα των «νυν Γραικών» με το πέρασμα του χρόνου λόγω της υποδούλωσης του ελληνισμού είχε υποστεί τις συνέπειες της παρακμής: ήταν φτωχή, διέθετε πολλά λεξιλογικά δάνεια «βαρβαρόμορφα» (δηλαδή ξενόγλωσσα) και «ζιζάνια χυδαιότητος» (δηλαδή που χρησιμοποιούσαν οι χυδαίοι, ο αμόρφωτος λαός), ήταν ασύντακτη, ακανόνιστη («μειξοβάρβαρη»). Έπρεπε λοιπόν να διορθωθεί, να καθαριστεί από ξένες λέξεις, να κανονιστεί με κανόνες και να εμπλουτιστεί με στοιχεία της αρχαίας παράδοσης που παρέμεναν ζωντανά. Στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια τυποποιημένη γλώσσα, η «κοινή ημών γλώσσα», βασισμένη σε απλούς κανόνες, κατανοητή από τους πολλούς, απαλλαγμένη από τις λέξεις των «χυδαίων» (του αμόρφωτου λαού).
Η κριτική του Κοραή στράφηκε προς τους αρχαϊστές, που υποστήριζαν την επιστροφή στη γλώσσα της κλασικής αρχαιότητας:
Εις τους φίλους του μακαρονισμού
Αυτοί νομίζουν ότι να γράφει τις Ελληνικά, αρκεί να συντάσσει τα ρήματα και τας προθέσεις με τας αυτάς ονομαστικάς πτώσεις, με τας οποίας τα εσύντασσαν οι παλαιοί .
Κυριότερος, όμως, αντίπαλος του Κοραή και της «μέσης οδού» στάθηκε ο ηπειρώτης Νεόφυτος Δούκας (π. 1762-1845), που υπήρξε μαθητής του αρχαϊστή Λάμπρου Φωτιάδη στο Βουκουρέστι.
Πίστευε, λοιπόν, ότι η καθιέρωση της αρχαίας γλώσσας, δηλαδή του γλωσσικού οργάνου που εξέφραζε τα πνευματικά επιτεύγματα της αρχαιότητας, μπορούσε να εξασφαλίσει ανάλογες επιδόσεις στον «αναγεννώμενο» ελληνισμό.
Ο Διάλογος του Διονύσιου Σολωμού
Στον Διάλογο παίρνουν μέρος ο Ποιητής (εκπροσωπεί τις απόψεις του Σολωμού), ο Φίλος (πιθανόν ο Σπυρίδων Τρικούπης) και ένας Σοφολογιότατος.
Ο Ποιητής μέσα από τη συνομιλία του με τον Φίλο,δείχνει ότι ο αγώνας για την επικράτηση της ομιλουμένης ταυτίζεται με τον αγώνα για την εθνική ελευθερία· εκφράζει, επίσης, τη διαφωνία του με τον σοφολογιοτατισμό, που τον ταυτίζει με τον κοραϊσμό .
«Εκατάλαβα· θέλεις να ομιλήσουμε για τη γλώσσα· μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; Εκείνη άρχισε να πατεί τα κεφάλια τα τούρκικα, τούτη θέλει πατήσει ογλήγορα τα σοφολογιοτατίστικα>>
Ο Ποιητής λέγει ότι ο συγγραφέας δεν διδάσκει τις λέξεις και «ότι ο διδάσκαλος των λέξεων είναι ο λαός». Τα νέα ελληνικά, υποστηρίζει, αποτελούν εξελιγμένη μορφή των αρχαίων ελληνικών και πρέπει να επιβληθούν όπως όλες οι ζωντανές γλώσσες της Ευρώπης.
