Τι ήταν τα ασβεστοκάμινα[ασβεσταριές] που έφτιαχναν ασβέστη
Η επιλογή της θέσης, εκτός από το ότι ενίσχυε την κυριαρχία των Θεσπρωτών στην Κεστρίνη, είχε επιπλέον στρατηγικές, πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Η τοποθεσία, εκτός από φυσικά οχυρή, αποτελούσε κομβικό σημείο, ελέγχοντας την έξοδο του Καλαμά προς τη θάλασσα. Ο Καλαμάς, που την εποχή εκείνη ήταν πλωτός, αποτελούσε την κύρια οδό επικοινωνίας με την ενδοχώρα και συνέδεε την πόλη με τους υπόλοιπους θεσπρωτικούς τειχισμένους οικισμούς κατά μήκος του κάτω ρου του (πχ. Σκάλα Αετού, Ντόλιανη, Ραβενή). Ταυτόχρονα, εκτός από τις εμπορικές δυνατότητες που προσέφερε η επικοινωνία με τη θάλασσα, η πόλη έλεγχε τη μεγαλύτερη θεσπρωτική πεδιάδα (δέλτα Καλαμά), ενώ στην επικράτειά της ανήκε προφανώς και τμήμα της Κεστρίνης, περίφημης για τα βόδια που εκτρέφονταν στην πεδιάδα της.
Όσον αφορά στην ακριβή ονομασία του οικισμού, πολλές εικασίες είχαν γίνει στο παρελθόν. Το όνομα στη μορφή Γίτανα εμφανίζεται, τόσο στον Πολύβιο (μετελθειν εις Γίτανα της νυκτός), όσο και στο Λίβιο (ad Gitana), όπου επιβεβαιώνεται ο πληθυντικός αριθμός του ονόματος. Ο αρχαιολόγος Σωτήρης Δάκαρης, ωστόσο, θεώρησε εσφαλμένα ότι τα Γίτανα ήταν ρωμαϊκή παραφθορά της Τιτάνης. Η υπόθεσή του βασίστηκε στο γεγονός ότι τμήμα της πόλης ήταν κτισμένο πάνω σε γυψολιθικό υπόβαθρο (αρχ. τιτανόλιθος). Μετά την αποκάλυψη των σφραγισμάτων, και κατ’ αναλογία προς την Τιτάνη, το όνομα «ΓΙΤΑΝΑ» θεωρήθηκε δωρικός τύπος ενικού αριθμού του ονόματος «Γιτάνη», το οποίο και καθιερώθηκε στον επιστημονικό κόσμο. Η πρόσφατη ανάγνωση της αφιερωματικής επιγραφής του ναού αποκατέστησε πλέον την αρχαία ονομασία του οικισμού, Γίτανα, η οποία αναμένεται στο εξής αντικαταστήσει τον παλαιότερο λανθασμένο τύπο του ονόματος, Γιτάνη.
Ιστορία: Το θέατρο κατασκευάστηκε κατά τα μέσα του 3ου αι. π. Χ., την εποχή της άνθησης των Γιτάνων,[8] αλλά χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση (168/167 π. Χ.) [9], όταν οι Ρωμαϊκές λεγεώνες υπό τον Αιμίλιο Παύλο κατέστρεψαν τα Γίτανα και πάρα πολλές πόλεις στην Ήπειρο [10]. Το θέατρο υπέστη αργότερα φθορές από σεισμό, ο οποίος προκάλεσε μετατόπιση των εδωλίων και επιχώσεις[11]. Επιπλέον η υπερχείλιση του Καλαμά και η νομή κοπαδιών εντός του αρχαιολογικού χώρου προκάλεσαν επιπλέον φθορές. Τέλος στον χώρο είχε στηθεί παλαιότερα α....... γεγονός που αποδεικνύει πως υλικό του θεάτρου είχε χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή α...................
Χρήση: Είναι αξιοσημείωτο πως το αρχαίο θέατρο Γιτάνων μαζί με την Αγορά και το Πρυτανείο αποτελούσε το κέντρο της δημόσιας ζωής των Γιτάνων [36]. Καθώς τα Γίτανα ήταν η έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών και των Ηπειρωτών[37] , στο θέατρο δεν πραγματοποιούνταν μόνο παραστάσεις αλλά και πολιτικές συγκεντρώσεις[38] , οι συνελεύσεις του Κοινού των Θεσπρωτών και των Ηπειρωτών. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τίτου Λίβιου, το 172 π. Χ. δύο απεσταλμένοι των Ρωμαίων επισκέφθηκαν τα Γίτανα και ζήτησαν από το Κοινό των Ηπειρωτών να ταχθεί με το μέρος των Ρωμαίων......
πηγη-https://el.wikipedia.org
ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ
Περιγραφή: Το αρχαίο θέατρο Γιτάνων είχε χωρητικότητα περίπου 4.000 θεατών[16] . Το θέατρο κατασκευάστηκε από λευκό ασβεστόλιθο.
Το κοίλο έχει μέγιστη διάμετρο 65 μέτρα και ύψος 10 μέτρα[18] . Το κοίλο διαθέτει 28 σειρές εδωλίων, που χωρίζονται σε δύο τμήματα από το διάζωμα, ενώ 4 κλίμακες διαιρούν το κοίλο σε 5 κερκίδες[21] .
Τα περισσότερα εδώλια είναι καλά επεξεργασμένοι ορθογώνιοι λίθοι από λευκό ασβεστόλιθο[23] με μήκος 1,25-1,50 μ., πλάτος 0,40 μ. και ύψος 0,37 μ.[24]
Στην πρόσθια πλευρά φέρουν εγχάρακτες επιγραφές με ονόματα ανδρών (π. χ. Μενέδαμος, Παυσανίας, Χαροπίδας, Τιμόδαμος, Αλέξανδρος, Φαλακρίωνας Κέφαλος, Νικόστρατος κ. ά.). Πολλές φορές στο ίδιο εδώλιο εμφανίζονται δύο ονόματα, το πρώτο σε ονομαστική και το δέυτερο σε αιτιατική πτώση. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως εμφανίζεται (και μάλιστα δύο φορές) και το γυναικείο όνομα Φιλίστα[25] .
Η σκηνή (μήκους 15,50 μ., πλάτους 5,50 μ. και σωζομένου ύψους 0,50 μ.) ήταν ορθογώνια και διώροφη [29].
Αποκαλύφθηκε, τέλος, τμήμα των παρόδων
http://igoumenitsamuseum.gr/images/text_files/odigos-gitana.pdf
https://myschool.sch.gr/help/myschool-guide_xristis-ypefthinos-tmimatos.pdf
