σχολειο γλώσσα-ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΙΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Το θέατρο στη δημοκρατική Αθήνα 

Τα εν Άστει ή Μεγάλα Διονύσια, η μεγάλη γιορτή του θεάτρου. 

«… κι όταν έρχεται η άνοιξη, χαρά δίνουν στον Διόνυσο, ερεθίσματα χορών μ’ ωραίες φωνές και μουσική βαρύβροντη με αυλούς». Αριστοφάνη, Νεφέλες, στ. 311-313

 Ιδιαίτερα δημοφιλείς ήταν οι δραματικοί αγώνες. Μπορεί σήμερα να μιλάμε για «θεατρικούς συγγραφείς» που γράφουν κείμενα για  μια θεατρική παράσταση, ωστόσο, την εποχή ακμής της δραματικής ποίησης οι αντίστοιχοι δημιουργοί ήταν οι ποιητές και πάντα έγραφαν τα έργα τους για να πάρουν μέρος σε αγώνες και να διακριθούν

Διονυσιακές γιορτές και θεατρικοί αγώνες.

Σαν να ήμασταν εκεί… 

Το ημερολόγιο της γιορτής 8η ημέρα του Ελαφηβολιώνα, ο προάγων 

Δύο μέρες πριν την έναρξη των δραματικών αγώνων γίνεται η επίσημη παρουσίαση όλων των δραμάτων που θα διαγωνιστούν. Η διαδικασία αυτή λέγεται «προάγων» και από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. (444 π.Χ.) γίνεται στο ωδείο του Περικλή, δίπλα ακριβώς από το θέατρο του Διονύσου. Οι ποιητές και ο θίασός τους, ο χορός, οι υποκριτές και ο χορηγός, εμφανίζονται φορώντας στεφάνια μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος και ανακοινώνουν τους τίτλους και το θέμα των έργων τους ή δίνουν μια περίληψή τους. 

9η ημέρα του Ελαφηβολιώνα, η αναβίωση του ερχομού του θεού στην πόλη

 Μία μέρα πριν τη γιορτή οι Αθηναίοι αναβιώνουν τον ερχομό του θεού Διόνυσου στην πόλη τους.

10η ημέρα του Ελαφηβολιώνα, η γιορτή ξεκινά 

Τη μέρα αυτή αρχίζει στην ουσία η γιορτή. Νωρίς το πρωί ξεκινά η μεγάλη πομπή της θυσίας. Κόσμος πολύς… Πολίτες χωρισμένοι ανά φυλές, μέτοικοι (ξένοι κάτοικοι), ακόμα και γυναίκες συμμετέχουν σε μία από τις σπάνιες ευκαιρίες που έχουν να βγουν από το σπίτι. 

Κι αφού ολοκληρωθούν οι τελετές, όλοι παίρνουν το δρόμο για το γειτονικό θέατρο.

 Ήρθε η στιγμή να παρακολουθήσουν όλοι την απονομή των τιμητικών διακρίσεων και της επίδειξης του αθηναϊκού μεγαλείου. Η πόλη τιμά τους άξιους πολίτες της και επιδεικνύει τον πλούτο και τη δύναμή της. Η μέρα όμως δεν τελειώνει εδώ. Το απόγευμα, σειρά έχει ο διαγωνισμός .των δέκα φυλών της Αττικής σε χορούς διθυράμβων.

 Κάθε φυλή έχει επιλέξει έναν χορό πενήντα αντρών κι έναν πενήντα αγοριών για να διαγωνιστούν. Οι θεατές παρακολουθούν, δηλαδή, 20 διθυραμβικούς χορούς συνολικά! Η επιλογή άλλοτε εύκολη, άλλοτε δύσκολη. Αυτοί που βραβεύονται είναι οι χορηγοί, ως εκπρόσωποι της φυλής τους, αλλά και οι ποιητές. Οι χορηγοί παίρνουν για έπαθλο έναν τριποδικό λέβητα και οι ποιητές πιθανόν έναν ταύρο, που θα τα αφιερώσουν στο Διόνυσο. Το πρόγραμμα είναι εξαντλητικό και η μέρα πλησιάζει στο τέλος της. Η κούραση είναι μεγάλη κι ο κόσμος έχει ανάγκη να εκτονωθεί. Ίσως ένας πανηγυρικός κώμος να δίνει την ευκαιρία γι’ αυτό. Χαρούμενες παρελάσεις στους δρόμους της πόλης, γέλια και πειράγματα, ξεφάντωμα παντού. Ένα μικρό διάλειμμα πριν τους θεατρικούς αγώνες που θα ακολουθήσουν τις επόμενες τέσσερις μέρες…

11η έως 14η του Ελαφηβολιώνα, οι δραματικοί αγώνες 

Καιρός ειρήνης και οι αγώνες κρατούν τέσσερις μέρες. Οι παραστάσεις ξεκινούν με την ανατολή του ήλιου, όσο περισσότερο φυσικό φως τόσο το καλύτερο, άλλωστε. Διαρκούν μέχρι και τη δύση. Χρόνος πολύς για διαλείμματα δεν υπάρχει. Απαραίτητος εξοπλισμός για τους θεατές λίγο πρόχειρο φαγητό για να αντέξουν, μαξιλάρια για να κάθονται πιο άνετα και κυρίως ζεστά ρούχα. Πριν ξεκινήσουν οι παραστάσεις, δεν ξεχνούν τις θυσίες στον Διόνυσο.  Η σειρά εμφάνισης των διαγωνιζόμενων ορίζεται με κλήρωση, όπως και στους διθυραμβικούς χορούς. Τυχερός αυτός που θα κληρωθεί τελευταίος, αφού το κοινό θα έχει νωπές ακόμη τις εντυπώσεις του από τα έργα του. Η πρώτη μέρα ξεκινά πάντα με το διαγωνισμό πέντε κωμικών ποιητών. Ο καθένας παρουσιάζει από ένα έργο. Τις υπόλοιπες τρεις σειρά έχουν τρεις τραγικοί ποιητές. Κάθε μία μέρα αντιστοιχεί σε ένα ποιητή που πρέπει να παρουσιάσει τέσσερα έργα του, τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα. Η θεατρική πράξη σε όλο της το μεγαλείο! Είναι 5ος αιώνας και κατά τη διάρκεια της σπουδαίας γιορτής των Μεγάλων Διονυσίων οι θεατές ζουν μία ξεχωριστή εμπειρία. Παρακολουθούν συνολικά 20 διθυραμβικούς χορούς και 17 έργα, όλα καινούργια και για μία μόνο παράσταση! Αν μετρήσει κανείς και τον αριθμό των συντελεστών, το άθροισμα είναι εντυπωσιακό. Σ’ όλες τις κατηγορίες μαζί συμμετέχουν περίπου 1.160 χορευτές, 24 υποκριτές και 28 αυλητές! Το βράδυ της πέμπτης ημέρας είναι η μεγάλη στιγμή της ανάδειξης των νικητών του τραγικού αγώνα. Η γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων φτάνει στο τέλος της. Τις επόμενες μέρες (συνήθως την 16η Ελαφηβολιώνα) η εκκλησία του δήμου θα συγκεντρωθεί στο θέατρο για να κρίνει τη διοργάνωση της γιορτής από τον Επώνυμο άρχοντα. Σε περίπτωση που έχουν γίνει καταγγελίες για παραβάσεις ή κακή συμπεριφορά άλλων πολιτών κατά τη διάρκεια της γιορτής, πρέπει οπωσδήποτε να συζητηθούν. Κι αν έρθουν μέρες πολέμου, πόσο διαφορετικά γίνονται όλα; Όσο κράτησε ο πολυτάραχος Πελοποννησιακός Πόλεμος, ακόμα και τότε οι δραματικοί αγώνες δεν σταμάτησαν! Μειώθηκαν μόνο οι μέρες της διεξαγωγής τους, από τέσσερις σε τρεις. Σε τέτοιους καιρούς οι Αθηναίοι είχαν μεγάλη ανάγκη να εξοικονομούν χρήματα για τις πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι, πλέον παρουσιάζονταν τρεις κωμωδίες, μία μετά από κάθε μέρα τραγικής διδασκαλίας

ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Για να αναζητήσει κανείς τις ρίζες του θεάτρου, θα πρέπει στην ουσία να ψάξει στα βάθη της ανθρώπινης ιστορίας. Όμως,η αρχή του θεάτρου εντοπίζεται με ακρίβεια τόσο στο χώρο όσο και στον χρόνο: Αθήνα, 6ος αι. π.Χ. Στην πόλη αυτή γεννήθηκε η δραματική ποίηση με τη μορφή τραγωδίας. Ήταν ένα πρωτότυπο δημιούργημα με δικούς του κανόνες και γνωρίσματα αλλά και μια ιδιαίτερη μορφή έκφρασης. Με το συνδυασμό λόγου, μουσικής και μύθου εκφράστηκαν ιδέες, αξίες ακόμη και πολιτικοί στοχασμοί

Ο Αριστοτέλης για τη γέννηση της ποίησης

Η τέχνη της ποίησης απασχόλησε ιδιαίτερα τον Αριστοτέλη.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, λοιπόν, η ποίηση πηγάζει από δύο φυσικές δεξιότητες του ανθρώπου.

 Η δύναμη της μίμησης και η αίσθηση της μελωδίας και του ρυθμού.

Από τις προϊστορικές ήδη κοινωνίες ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο και τις μυστηριώδεις δυνάμεις της φύσης, να εκφράσει τους φόβους, τις χαρές και τους πόθους του, να προστατευθεί από φανταστικούς ή πραγματικούς κινδύνους, χρησιμοποίησε τη μυθοπλασία και τη μίμηση.

Με αφετηρία τη μινωική Κρήτη 

Στην Κρήτη των μινωικών χρόνων εντοπίζονται ίσως τα πρώτα θεατρικά δρώμενα στον ελλαδικό χώρο. Ήταν στην ουσία ιερές τελετουργίες στο πλαίσιο της μινωικής λατρείας. Οι Μινωίτες είχαν συνδέσει το μυστήριο της ζωής και της δημιουργίας με τη γυναικεία φύση, την οποία, μάλιστα, είχαν θεοποιήσει. 

Όταν τα αρχαιολογικά ευρήματα αποκαλύπτουν. Γιατί όμως το δράμα συνδέθηκε με τα δρώμενα του Διονύσου και όχι κάποιου άλλου θεού από το ελληνικό πάνθεον; 

Ο Ευριπίδης λέει:

«Ο Διόνυσος είναι θεός του γλεντιού, βασιλεύει στα συμπόσια ανάμεσα σε λουλουδένια στέφανα, ζωηρεύοντας τους χαρούμενους χορούς στον ήχο της φλογέρας. Γέλια τρελά προκαλεί και διώχνει τις μαύρες έγνοιες.

». Οι δυο τεχνικές του Διονύσου είναι το κρασί κι ο χορός` σκοπός του δε η «κάθαρσις» με την ψυχολογική σημασία.  

Τα Διονύσια ήταν πομπή, με άνθη, σατιρικά τραγούδια, μουσικούς και πειράγματα, που έλεγαν ντυμένοι ως σάτυροι -ακόλουθοι του Διονύσου, κρατώντας λαμπάδες,θύρσους κοσμημένους με κισσό - και φορώντας προσωπίδες . Ο κορυφαίος σε άρμα – με τα πειράγματά του έσουρνε σε άλλους «τα εξ αμάξης

»… Οι περισσότερες από τις διονυσιακές γιορτές και έθιμα των αρχαίων Ελλήνων πέρασαν στο Βυζάντιο και έφτασαν μέχρι τα χρόνια μαςΑπό τη μίμηση στη δράση

Στην Αττική έμελλε ο διθύραμβος να διαμορφωθεί σε δράμα, να περάσει, δηλαδή, από τη μίμηση στη δράση. 

Γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ένας ποιητής από το δήμο Ικαρίας της Αττικής (σημερινός Διόνυσος), ο Θέσπης, έκανε ένα επαναστατικό βήμα στην εκτέλεση του διθυράμβου. Ο πρωτοχορευτής  που ως τότε οδηγούσε το χορό, βγήκε από την ομάδα και στάθηκε απέναντί της. Με τη μορφή κάποιου προσώπου της ιστορίας, φορώντας προσωπείο, «υποκρίθηκε», συζητούσε, δηλαδή, με τον χορό ή εξηγούσε την ιστορία, λέγοντας, για παράδειγμα, τι συνέβη στον ίδιο ή σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Αυτές οι ερωταποκρίσεις επαναλήφθηκαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας διάλογος ανάμεσα στο άτομο και την ομάδα. Σύμφωνα με την παράδοση, πρωτοχορευτής ήταν ο ίδιος ο Θέσπης που έκανε διάλογο με το χορό. Έτσι, έγινε ο πρώτος υποκριτής, ο πρώτος ηθοποιός, δηλαδή, σύμφωνα με την κυριολεκτική σημασία της λέξης σήμερα. Με την καινοτομία αυτή του Θέσπη άνοιξε ο δρόμος για έναν αμεσότερο τρόπο μίμησης. Οι μύθοι έπαψαν πια να είναι αφήγηση πράξεων και έγιναν δράση, μίμηση, αναπαράσταση πράξεων.