Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ»ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Θραύσμα οστού ζώου με εγχαράξεις /Ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική /Βραχοσκεπή Κλειδί / Π.Ε. Ιωαννίνων

μήκος: 0,043μ. εξωτ. διάμ.: 0,013μ.

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 10574

δημοσιευμένο

 «ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ» - ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 1 – Προϊστορική Ήπειρος

«Χαράγματα και κώδικες…από την εποχή των παγετώνων.»Το θραύσμα καμένου οστού, που έχει μήκος μόλις 4,3 εκ. και φέρει δύο «σειρές» από εγχαράξεις, ανήκε σε θήραμα παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίοι διέμεναν εποχικά στο σημερινό Ζαγόρι. Οι πλανόβιοι εκείνοι κάτοικοι της Ηπείρου πριν από 17.000 χρόνια ενσωμάτωσαν το φαράγγι-κοιλάδα του Βίκου-Βοϊδομάτη στα περιφερειακά δίκτυα διαχείρισης φυσικών πόρων. Το νέο τοπίο δράσης τους διασυνδέεται με τις βελτιωμένες, αλλά ασταθείς, κλιματικές συνθήκες προς το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων.

Το ανασκαφικό εύρημα, μαζί με λίγα παρόμοια, προέρχεται από τη βραχοσκεπή Κλειδί. Το ευρύχωρο καταφύγιο χρησιμοποιούσαν εντατικά μεικτής σύνθεσης ομάδες (π.χ. οικογένειες) για τρεις κυρίως χιλιετίες. Το θραύσμα εντοπίστηκε ανάμεσα σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατακρεουργημένα οστά ζώων, πρωτίστως από αιγάγρους και αγριόγιδα. Πρόκειται για τα απορρίμματα τεμαχισμού και διαμοιρασμού της τροφής, κατεργασίας της προβιάς κ.ο.κ. Πολυπληθή είναι και τα σύνολα από τη λάξευση του πυριτόλιθου, πέτρωμα από το οποίο οι ένοικοι κατασκεύαζαν τον εξοπλισμό τους (π.χ. αιχμές για βέλη, μαχαίρια, κοπίδια, ξέστρα). 

Το εγχάρακτο οστό τοποθετείται συμβατικά σε μια σπάνια, ανά τον κόσμο, «κατηγορία» πρώιμων τρόπων αποθήκευσης- μετάδοσης πληροφορίας και επικοινωνίας. Αναμφίβολα δυσερμήνευτα, συνδέονται με το πολυσύνθετο ζήτημα της συμβολοποίησης και του μακραίωνου «βιογραφικού» της. Πρόκειται για μια ζωηρή διεπιστημονική συζήτηση, όπου συνομιλούν αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, βιολόγοι, νευροεπιστήμονες, γλωσσολόγοι, ψυχολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά. Η έρευνα προβληματίζεται ιδιαίτερα για τις «απαρχές», την ποικιλομορφία και τα συγκείμενα αποτύπωσης, χρήσης και κατανάλωσης αφηρημένων σημείων-σχημάτων και συνθέσεων που προσλάμβαναν νοήματα και σημασίες μέσα σε κοινωνικά και εθιμικά δρώμενα.

Στο συγκεκριμένο οστό, η εγχάραξη έγινε προσεκτικά στην ήδη επεξεργασμένη εξωτερική επιφάνεια. Οι εγκοπές, ανά «σειρά», έχουν το ίδιο σχεδόν μήκος και βάθος με καταφανή την πρόθεση να ισαπέχουν μεταξύ τους. Σημειακά, διακρίνονται κάποια πιο αβαθή χαράγματα, μάλλον δοκιμές κατά την διαδικασία. Δεν είναι σίγουρο, ωστόσο, εάν οι δύο «σειρές» έγιναν από το ίδιο «χέρι» και μονομιάς. Ερώτημα, ακόμη, παραμένει εάν τα μακροσκοπικά παρατηρούμενα ίχνη κόκκινου ιζήματος αποτελούν υπολείμματα του περιβάλλοντος ανεύρεσης ή επίθετης ώχρας. Σε όποια περίπτωση, η εμπεδωμένη γνώση και η τεχνική είναι αξιοσημείωτες. Περαιτέρω μικροσκοπικές και άλλες αναλύσεις αναμφίβολα θα αποδώσουν αξιοποιήσιμες «λεπτομέρειες» για την ερμηνευτική προσέγγιση.

Υλικά κατάλοιπα, όπως το εγχάρακτο οστό από την ορεινή ενδοχώρα της Ηπείρου, και η «βιογραφία» τους ενδυναμώνουν τη σύγχρονη πλέον θεώρηση πως οι κοσμοαντιλήψεις και οι κοινωνικές δομές των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν ιδιαίτερα περίπλοκες. Με την σπανιότητα τέτοιων δειγμάτων δεδομένη, η αρχαιολογική διερώτηση αγγίζει ιδιαίτερους ρόλους ή και ταυτότητες για ορισμένα ίσως μέλη των παλαιολιθικών κοινοτήτων και βίους που δεν εξισώνονται με μόνον τον σκοπό να «γεμίσει το στομάχι».

Ελένη Κοτζαμποπούλου, αρχαιολόγος

Θραύσμα οστού ζώου με εγχαράξεις /Ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική /Βραχοσκεπή Κλειδί / Π.Ε. Ιωαννίνων

μήκος: 0,043μ. εξωτ. διάμ.: 0,013μ.

Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα 1 – Προϊστορική Ήπειρος

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 10574

Το θραύσμα καμένου οστού, που έχει μήκος μόλις 4,3 εκ. και φέρει δύο «σειρές» από εγχαράξεις, ανήκε σε θήραμα παλαιολιθικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι οποίοι διέμεναν εποχικά στο σημερινό Ζαγόρι. Οι πλανόβιοι εκείνοι κάτοικοι της Ηπείρου πριν από 17.000 χρόνια ενσωμάτωσαν το φαράγγι-κοιλάδα του Βίκου-Βοϊδομάτη στα περιφερειακά δίκτυα διαχείρισης φυσικών πόρων. Το νέο τοπίο δράσης τους διασυνδέεται με τις βελτιωμένες, αλλά ασταθείς, κλιματικές συνθήκες προς το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων.

Το ανασκαφικό εύρημα, μαζί με λίγα παρόμοια, προέρχεται από τη βραχοσκεπή Κλειδί. Το ευρύχωρο καταφύγιο χρησιμοποιούσαν εντατικά μεικτής σύνθεσης ομάδες (π.χ. οικογένειες) για τρεις κυρίως χιλιετίες. Το θραύσμα εντοπίστηκε ανάμεσα σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες κατακρεουργημένα οστά ζώων, πρωτίστως από αιγάγρους και αγριόγιδα. Πρόκειται για τα απορρίμματα τεμαχισμού και διαμοιρασμού της τροφής, κατεργασίας της προβιάς κ.ο.κ. Πολυπληθή είναι και τα σύνολα από τη λάξευση του πυριτόλιθου, πέτρωμα από το οποίο οι ένοικοι κατασκεύαζαν τον εξοπλισμό τους (π.χ. αιχμές για βέλη, μαχαίρια, κοπίδια, ξέστρα).

Το εγχάρακτο οστό τοποθετείται συμβατικά σε μια σπάνια, ανά τον κόσμο, «κατηγορία» πρώιμων τρόπων αποθήκευσης- μετάδοσης πληροφορίας και επικοινωνίας. Αναμφίβολα δυσερμήνευτα, συνδέονται με το πολυσύνθετο ζήτημα της συμβολοποίησης και του μακραίωνου «βιογραφικού» της.

Πρόκειται για μια ζωηρή διεπιστημονική συζήτηση, όπου συνομιλούν αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, βιολόγοι, νευροεπιστήμονες, γλωσσολόγοι, ψυχολόγοι, φιλόσοφοι κ.ά.

Η έρευνα προβληματίζεται ιδιαίτερα για τις «απαρχές», την ποικιλομορφία και τα συγκείμενα αποτύπωσης, χρήσης και κατανάλωσης αφηρημένων σημείων-σχημάτων και συνθέσεων που προσλάμβαναν νοήματα και σημασίες μέσα σε κοινωνικά και εθιμικά δρώμενα.

Στο συγκεκριμένο οστό, η εγχάραξη έγινε προσεκτικά στην ήδη επεξεργασμένη εξωτερική επιφάνεια. Οι εγκοπές, ανά «σειρά», έχουν το ίδιο σχεδόν μήκος και βάθος με καταφανή την πρόθεση να ισαπέχουν μεταξύ τους. Σημειακά, διακρίνονται κάποια πιο αβαθή χαράγματα, μάλλον δοκιμές κατά την διαδικασία. Δεν είναι σίγουρο, ωστόσο, εάν οι δύο «σειρές» έγιναν από το ίδιο «χέρι» και μονομιάς. Ερώτημα, ακόμη, παραμένει εάν τα μακροσκοπικά παρατηρούμενα ίχνη κόκκινου ιζήματος αποτελούν υπολείμματα του περιβάλλοντος ανεύρεσης ή επίθετης ώχρας. Σε όποια περίπτωση, η εμπεδωμένη γνώση και η τεχνική είναι αξιοσημείωτες. Περαιτέρω μικροσκοπικές και άλλες αναλύσεις αναμφίβολα θα αποδώσουν αξιοποιήσιμες «λεπτομέρειες» για την ερμηνευτική προσέγγιση.

Υλικά κατάλοιπα, όπως το εγχάρακτο οστό από την ορεινή ενδοχώρα της Ηπείρου, και η «βιογραφία» τους ενδυναμώνουν τη σύγχρονη πλέον θεώρηση πως οι κοσμοαντιλήψεις και οι κοινωνικές δομές των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών ήταν ιδιαίτερα περίπλοκες. Με την σπανιότητα τέτοιων δειγμάτων δεδομένη, η αρχαιολογική διερώτηση αγγίζει ιδιαίτερους ρόλους ή και ταυτότητες για ορισμένα ίσως μέλη των παλαιολιθικών κοινοτήτων και βίους που δεν εξισώνονται με μόνον τον σκοπό να «γεμίσει το στομάχι».

Ελένη Κοτζαμποπούλου, αρχαιολόγος

Θραύσμα οστού ζώου με εγχαράξεις /Ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική /Βραχοσκεπή Κλειδί / Π.Ε. Ιωαννίνων

μήκος: 0,043μ. εξωτ. διάμ.: 0,013μ.

Αρ. Ευρετηρίου: ΑΜΙ 10574

δημοσιευμένο

Adam, E. and E. Kotjabopoulou 1997. “The Organic Artefacts from Klithi.” In Klithi: Palaeolithic S https://doi.org/10.1098/rstb.2016.0518

Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Από την αίσθηση αριθμών στα σύμβολα αριθμών. Μια αρχαιολογική προοπτική

Θραύσμα μηριαίου οστού ύαινας από το Les Pradelles, Γαλλία, που φέρει ένα σύνολο βαθιών τομών. Τα γράμματα υποδεικνύουν υποσύνολα. οι αριθμοί δηλ. τομές που ανήκουν στα υποσύνολα α και β . Μπάρα κλίμακας γκρι, 1 cm.

Πώς και πότε οι ανθρωπίνοι μετακινήθηκαν από την αριθμητική γνώση που μοιραζόμαστε με τον υπόλοιπο κόσμο των ζώων στα σύμβολα αριθμών; ;;;;;;;

Οι προϊστορικοί πολιτισμοί έχουν μετακινηθεί από την έννοια των αριθμών στη χρήση των αριθμητικών συμβόλων;;;;;;

Η ανάλυση ενός συνόλου τομών σε μηριαίο οστό ύαινας ηλικίας 72–60 ka από την τοποθεσία Les Pradelles Mousterian, Γαλλία, δείχνει ότι οι τομές στο οστό Les Pradelles μπορεί να έχουν παραχθεί για να καταγράψουν ομόλογες μονάδες αριθμητικών πληροφοριών.

Η ικανότητα χρήσης συστημάτων συμβόλων για αριθμούς είναι ιδιαίτερα ανθρώπινη. Ο σημερινός τρόπος ζωής στις ανεπτυγμένες κοινωνίες είναι αδιανόητος χωρίς τέτοια συμβολικά συστήματα. Χρησιμοποιούμε αριθμούς σχεδόν σε κάθε τομέα, από την κουζίνα μέχρι τα επιστημονικά εργαστήρια υψηλής τεχνολογίας. Τα συστήματα σημειογραφίας, κυρίως με τη μορφή καταμέτρησης, έχουν μακρινή ιστορία. .... αναπτύχθηκαν στη Μεσοποταμία .

 Ωστόσο, κάτω από την ανθρώπινη ικανότητα να εφαρμόζει συμβολικά συστήματα για αριθμούς, υπάρχουν γνωστικές ικανότητες που μοιραζόμαστε με πολλά άλλα είδη ζώων. Ένας μεγάλος όγκος πειραματικών στοιχείων δείχνει ότι πολλά μη ανθρώπινα είδη ζώων είναι ικανά να επεξεργάζονται αριθμητικές πληροφορίες .

Κατά την επεξεργασία αυτού του είδους πληροφοριών, τα ανθρώπινα και τα μη ανθρώπινα ζώα υπόκεινται στους ίδιους γνωστικούς περιορισμούς που προβλέπονται από τον νόμο Weber [ 7 ], ο οποίος δηλώνει, εν συντομία, ότι όταν συγκρίνονται δύο διαφορετικά μεγέθη, οι πιθανότητες να γίνει σωστή η διαφορά μειώνονται με μείωση της διαφοράς ή της αναλογίας μεταξύ των δύο ερεθισμάτων. Ωστόσο, υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο το είδος μας μπορεί να αντιμετωπίσει τις αριθμητικές πληροφορίες, ειδικά όσον αφορά τα συστήματα αριθμητικών συμβόλων. Αυτές οι διαφορές πρέπει να προέκυψαν κατά την εξέλιξη της γενεαλογίας μας και, αν και μπορεί εύλογα να υποστηριχθεί ότι τα συστατικά στοιχεία της αίσθησης των αριθμών είχαν ήδη κυριαρχήσει σε μεγάλο βαθμό από τους πρώτους ανθρωπίνους, τουλάχιστον τρεις βασικές προκλήσεις παραμένουν, δηλ. (i) όταν τα λεκτικά ή χειρονομικά συστήματα μέτρησης προέκυψαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, (ii) όταν οι εξωσωματικές συσκευές, π.χ. συστήματα τεχνητής μνήμης (AMS), σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν για την αποθήκευση, επεξεργασία και/ή μετάδοση αριθμητικών πληροφοριών και (iii) πώς εξελίχθηκαν για να φτάσουν στα συμβολικά συστήματα γραφικών σημαδιών που χρησιμοποιούν σήμερα οι άνθρωποι για την καταγραφή αριθμών. Η πρώτη πρόκληση είναι η πιο δύσκολη, καθώς είναι δύσκολο να συναχθούν στοιχεία σχετικά με συστήματα λεκτικής ή χειρονομίας μέτρησης από τα αρχαιολογικά και παλαιοανθρωπολογικά αρχεία

Η ανασκόπηση των αποδεικτικών στοιχείων δείχνει ότι τα AMS που μεταφέρουν αριθμητικές πληροφορίες χρησιμοποιούνται τουλάχιστον από την αρχή της Ευρωπαϊκής Ανώτερης Παλαιολιθικής (42 ka). Λαμβάνουν τη μορφή στερεών, μακράς διάρκειας, μεταφερόμενων οστικών τεχνουργημάτων που φέρουν διαδοχικά σημάδια που παράγονται με μια ποικιλία τεχνικών και κινήσεων χεριών.