1821: Η Επανάσταση εξαπλώνεται

Για να αντιμετωπίσει την Επανάσταση στο ξεκίνημά της, ο αρχηγός του οθωμανικού στρατού, Χουρσίτ πασάς, τον Απρίλιο του 1821 έστειλε εναντίον των επαναστατών τον στρατηγό του, Ομέρ Βρυώνη.

·    Η πρώτη μάχη της Επανάστασης έγινε στο Λεβίδι (χωριό κοντά στην Τρίπολη) στις 14 Απριλίου.

Η νίκη που πέτυχαν εκεί οι Έλληνες ανέβασε πολύ το ηθικό τους.

·    Οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας, Αθανάσιος Διάκος, Πανουργιάς και Δυοβουνιώτης, προσπάθησαν να αμυνθούν συντονισμένα στις δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη, όμως έχασαν.

Στην  μάχη της Αλαμάνας (24 Απριλίου) οι Τούρκοι σκότωσαν όλους τους άντρες της ομάδας του Αθανάσιου Διάκου. Τον ίδιο τον Διάκο τον συνέλαβαν και τον θανάτωσαν με φρικτό θάνατο.

·    Λίγες μέρες αργότερα, στις 8 Μαΐου, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έδωσε νικηφόρα μάχη στο χάνι της Γραβιάς, κατορθώνοντας να προκαλέσει αρκετές απώλειες στον τουρκικό στρατό.

·    Στις 12 και 13 Μαΐου στο Βαλτέτσι (χωριό κοντά στην Τρίπολη) δόθηκε μια μεγάλη μάχη, κατά την οποίαν, κάτω από την αρχηγία τού Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, οι Έλληνες νίκησαν. Αυτό ήταν το πρώτο σημαντικό πολεμικό γεγονός της Επανάστασης, αφού η νίκη αναπτέρωσε το ηθικό των εξεγερμένων και άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Τρίπολης (Τριπολιτσάς, όπως την έλεγαν), που ήταν το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο των Τούρκων στην Πελοπόννησο.

·    Η Επανάσταση άρχισε να μετρά τις πρώτες νίκες της και στο Αιγαίο:

Στα τέλη Απριλίου, Ψαριανοί και Υδραίοι καπεταναίοι βύθισαν ένα τουρκικό πλοίο και αιχμαλώτισαν ένα άλλο.

Στα τέλη Μαΐου, στην ναυμαχία της Ερεσού ο Δημήτρης Παπανικολής με το πυρπολικό του έβαλε φωτιά και κατέστρεψε ένα τουρκικό πλοίο. Από τότε τα πυρπολικά μπήκαν δυναμικά στον Αγώνα και, στην διάρκεια της Επανάστασης, κατάφεραν σημαντικά πλήγματα στο οθωμανικό ναυτικό.

·    Τον Ιούνιο, ο Δημήτριος Υψηλάντης, αδελφός του Αλέξανδρου, έφτασε στην Πελοπόννησο και οι Έλληνες του έδωσαν την γενική αρχηγία του Αγώνα.

·    Στις 23 Ιουλίου οι επαναστάτες κατέλαβαν το κάστρο της Μονεμβασιάς και λίγο αργότερα (7 Αυγούστου) το κάστρο της Πύλου.

·    Στις 26 και 28 Αυγούστου, στα Βασιλικά της Φθιώτιδας, οι Τούρκοι νικήθηκαν για μιαν ακόμα φορά, με συνέπεια να ακυρώσουν για πολύ καιρό τα σχέδιά τους να εκστρατεύσουν εναντίον τής εξεγερμένης Πελοποννήσου.

·    Μετά από πολιορκία αρκετών μηνών, στις 23 Σεπτεμβρίου η Τριπολιτσά έπεσε στα χέρια των Ελλήνων.

Αυτό ήταν ένα πολύ σπουδαίο στρατιωτικό γεγονός, αφού σήμανε την επικράτηση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο. 

 

 

 

Ερωτήσεις κατανόησης

ü Γιατί οι δύο πρώτες μάχες στην Πελοπόννησο, στο Λεβίδι και το Βαλτέτσι, ήταν τόσο σημαντικές για την Επανάσταση;

ü Ποιοι πολέμησαν στην Αλαμάνα; Τι έγινε εκεί;

ü Τι έγινε κατά την μάχη στο χάνι της Γραβιάς;

ü Γιατί η πτώση της Τριπολιτσάς είχε μεγάλη σημασία για τους Έλληνες;

ü  Αναλύστε με λίγα λόγια γιατί έδειξαν τέτοια σκληρότητα οι Έλληνες πολιορκητές της Τριπολιτσάς, όταν κατέλαβαν την πόλη;

(Έχουμε στο μυαλό μας και μία φράση του ιστορικού Σπυρίδωνος Τρικούπη: «Λαός, αποτινάσσων πολυχρόνιον και βαρύν ζυγόν κινείται πάντοτε θηριωδώς κατά των δεσποτών του».)

ü Να αναφέρετε ονομαστικά τα πολεμικά γεγονότα τού 1821, με τους πρωταγωνιστές τους (όπου αναφέρονται αυτοί).

1822: Η Επανάσταση τον δεύτερο χρόνο

Τον δεύτερο χρόνο του Αγώνα οι Τούρκοι οργάνωσαν καλύτερα την άμυνα και την αντεπίθεσή τους: Μια στρατιά τους θα κατέπνιγε την Επανάσταση στην Δυτική Ελλάδα, μια άλλη στην Ανατολική, ενώ ο στόλος τους θα αντιμετώπιζε τους νησιώτες. Στο τέλος, στρατός και στόλος θα ενώνονταν στην Πελοπόννησο, για να καταστείλουν την Επανάσταση και εκεί.

ü Τον Απρίλιο του 1822 έγινε ένα καινούριο Ζάλογγο στην Μακεδονία: Οι γυναίκες της Νάουσας, για να μην τις σκοτώσουν ή τις σκλαβώσουν οι Τούρκοι που είχαν καταλάβει την πόλη και την κατέστρεφαν, έπεσαν από τον καταρράκτη της Αράπιτσας (του ποταμού της πόλης) μαζί με τα παιδιά τους και σκοτώθηκαν.  Αυτό το γεγονός σήμανε το τέλος της εξέγερσης στην Βόρεια Ελλάδα. Η Επανάσταση από τότε και μετά περιορίστηκε στην Πελοπόννησο, την Στερεά Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου.

ü Την ίδια περίοδο οι Οθωμανοί κατέστρεψαν ολοκληρωτικά την επαναστατημένη Χίο. Άλλους από τους κατοίκους τούς έσφαξαν και άλλους τούς πούλησαν σαν σκλάβους.
Η καταστροφή αυτή συγκλόνισε τους λαούς της Ευρώπης.

ü Μετά από λίγο διάστημα, τον Ιούνιο του 1822, ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης πήρε εκδίκηση για τα θύματα της Χίου: με το πυρπολικό του ανατίναξε στο λιμάνι της κατεστραμμένης Χίου την ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου, όταν γιόρταζαν το Μπαϊράμι. Ο αρχιναύαρχος Καρά Αλής και περίπου 2.000 Οθωμανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν.

ü Στην Ήπειρο η κατάσταση παρέμενε δύσκολη. Ο Χουρσίτ πασάς πολεμούσε τους Σουλιώτες, και οι Έλληνες, με αρχηγό τον άπειρο από πόλεμο Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, που είχαν προστρέξει για να τους βοηθήσουν, πολέμησαν εναντίον του στο Πέτα (22 Ιουλίου), αλλά νικήθηκαν. Μετά απ’ αυτό, οι Σουλιώτες αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν και να φύγουν οριστικά από το Σούλι.

ü Την ίδια εποχή ο Μαχμούτ Δράμαλης, πασάς της Λάρισας, ορίστηκε αρχηγός της εκστρατείας εναντίον των Ελλήνων και κατέβηκε με τον στρατό του μέχρι το Άργος. Εκεί όμως τον περίμενε ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος εφαρμόζοντας την τακτική της καμένης γης[1] τον ανάγκασε να πάρει τον δρόμο της επιστροφής.

Στις 26 Ιουλίου έγινε η μάχη στα Δερβενάκια
(περιοχή ανάμεσα από δύο βουνά), κατά την οποία ελάχιστοι Τούρκοι μπόρεσαν να διαφύγουν. Στα χέρια των Ελλήνων έπεσαν πολλά λάφυρα και όπλα.

Μετά την μάχη ο Κολοκοτρώνης ανακηρύχθηκε αρχιστράτηγος, ο Δράμαλης πέθανε από την στενοχώρια του και ο Χουρσίτ αυτοκτόνησε. Η Επανάσταση εδραιωνόταν.

ü Τον Οκτώβριο του 1822 ο Ομέρ Βρυώνης με τον στρατό του πολιόρκησαν για πρώτη φορά το Μεσολόγγι, όμως η φρουρά του, με αρχηγό τον Μάρκο Μπότσαρη, τους καθυστέρησε αρκετά, μέχρι που χειμώνιασε και, μετά τα Χριστούγεννα, έλυσαν προσωρινά την πολιορκία.

Ερωτήσεις κατανόησης

ü Ποιο ήταν το σχέδιο των Τούρκων για την αντιμετώπιση της Ελληνικής Επανάστασης;

ü Πότε καταστράφηκε η Χίος; Ποιοι την κατέστρεψαν και για ποιον λόγο;

ü Περιγράψτε με λίγα λόγια την θυσία των γυναικών στην Νάουσα, τον Απρίλιο του 1822.

ü Ποια ήταν τα αντίποινα του Κωνσταντίνου Κανάρη για την καταστροφή της Χίου;

ü Πότε έγινε η μάχη στο Πέτα; Αναφέρετε μια πιθανή αιτία της ήττας των Ελλήνων.

ü Περιγράψτε με λίγα λόγια πώς ο Κολοκοτρώνης με τους υπόλοιπους Έλληνες νίκησαν τον Δράμαλη στα Δερβενάκια.

ü Αναφέρετε τα σημαντικότερα γεγονότα του 1822.

 

---

[1] Έκαιγε όλα τα χωράφια στον κάμπο του Άργους και δηλητηρίαζε τα πηγάδια, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες του Δράμαλη να υποφέρουν, και να πεθαίνουν, από πείνα και από δίψα.

1823: Η Επανάσταση τον τρίτο χρόνο – Β΄ Εθνοσυνέλευση

Το 1823 δεν συνέβησαν πολλά στρατιωτικά γεγονότα. Αντίθετα, ήταν έτος στο οποίο άρχισαν να μεγαλώνουν οι διαφορές μεταξύ οπλαρχηγών και κοτζαμπάσηδων.

Οι οπλαρχηγοί είχαν κερδίσει με την αξία τους την αγάπη και την υποστήριξη του κόσμου. Οι κοτζαμπάσηδες και οι πρόκριτοι, από την άλλη, προσπαθούσαν να μην χάσουν την εξουσία που είχαν μέχρι τότε ανάμεσα στους ραγιάδες.

Οι αντιθέσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να διχαστούν οι Έλληνες.

Στην Β΄ Εθνοσυνέλευση που έγινε τον Μάρτιο του 1823 στο Άστρος Κυνουρίας φάνηκαν πιο έντονες οι αντιθέσεις μεταξύ των οπλαρχηγών από την μια και των προκρίτων και Φαναριωτών από την άλλη.

Μερικές από τις αποφάσεις της Β΄ Εθνοσυνέλευσης ήταν οι παρακάτω:

• Κατήργησε τις τοπικές κυβερνήσεις (Πελοποννησιακή Γερουσία, κλπ.).

• Ψήφισε νέο Σύνταγμα.

• Κατήργησε την θέση του αρχιστρατήγου (προκειμένου να αποδυναμώσει τον Κολοκοτρώνη που κατείχε το αξίωμα αυτό).

• Πήρε διάφορες προοδευτικές αποφάσεις, όπως το να απαγορεύσει την δουλεία στο ελληνικό κράτος, όταν θα ιδρυόταν (που ήταν νόμιμη στις χώρες της Ευρώπης), και να προστατεύσει την ελευθερία του τύπου.

Κατά την διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης, δημιουργήθηκαν τρία κόμματα: το ρωσικό του Κολοκοτρώνη, το γαλλικό του Ιωάννη Κωλέττη και το αγγλικό του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου.

Ο διχασμός των Ελλήνων φάνηκε στο πεδίο της μάχης λίγους μήνες μετά, όταν ο σουλτάνος έστειλε τον Μουσταφά πασά εναντίον του Μεσολογγίου.

Οι Έλληνες οπλαρχηγοί ήταν δυσαρεστημένοι με τον Σουλιώτη οπλαρχηγό Μάρκο Μπότσαρη, επειδή η κυβέρνηση τον είχε διορίσει αρχιστράτηγο.

Ο Μπότσαρης, για να τους συμφιλιώσει, έσκισε το δίπλωμα της αρχιστρατηγίας του και με την ομάδα του επιτέθηκε στον οθωμανικό στρατό.

Η μάχη έγινε στο Κεφαλόβρυσο, τον Αύγουστο. Οι Έλληνες, με τα γιουρούσια που έκαναν, εξόντωσαν εκατοντάδες Οθωμανούς στρατιώτες. Σ’ εκείνη την μάχη, όμως, ο Μπότσαρης τραυματίστηκε θανάσιμα και πέθανε.

 

Οι αντιζηλίες, οι έχθρες και οι προστριβές οδήγησαν τους Έλληνες το επόμενο διάστημα σε έναν καταστροφικό εμφύλιο, κατά τον οποίον η Επανάσταση κινδύνεψε πολύ σοβαρά να σβήσει.

 

 Ερωτήσεις κατανόησης

ü Ποιες ήταν οι σημαντικότερες αιτίες σύγκρουσης μεταξύ κοτζαμπάσηδων και οπλαρχηγών;

ü Πού έγινε η Β΄ Εθνοσυνέλευση, και πότε;

ü Αναφέρετε κάποιες από τις αποφάσεις της.

ü Γιατί η Εθνοσυνέλευση κατήργησε την θέση του αρχιστρατήγου που κατείχε ο Κολοκοτρώνης;

ü Ποια κόμματα δημιουργήθηκαν; Γιατί, νομίζετε, ονομάστηκαν έτσι;

ü Σε ποια μάχη πήρε μέρος ο Μάρκος Μπότσαρης;

1823 – 1825: Εμφύλιος πόλεμος

Από την αρχή της Επανάστασης άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες διαμάχες για το ποιος θα έχει την αρχηγία και την εξουσία, όχι μόνο κατά την διάρκεια του Αγώνα αλλά και μετά, στο ελεύθερο ελληνικό κράτος που όλοι περίμεναν  πως θα ιδρυθεί σε λίγα χρόνια.

Από το ένα μέρος ήταν οι άνθρωποι που μέχρι τότε διοικούσαν τις πόλεις και τα χωριά: οι πρόκριτοι, οι κοτζαμπάσηδες και οι κάθε λογής ισχυροί.

Από το άλλο μέρος ήταν οι οπλαρχηγοί, τους οποίους ο λαός άρχισε σιγά σιγά να περιβάλλει με μεγάλη εκτίμηση και σεβασμό, αφού του ενέπνεαν ένα αίσθημα ασφάλειας απέναντι στις αυθαιρεσίες των Τούρκων κι ένα αίσθημα περηφάνιας, με την γενναιότητά τους στις μάχες.

Αυτή η αντίθεση, μεταξύ αφενός των αρχόντων που είχαν από παλιά την εξουσία και αφετέρου των οπλαρχηγών που άρχισαν να διακρίνονται στις μάχες και θεωρούσαν αυτονόητο δικαίωμά τους να συμμετέχουν κι αυτοί στα κοινά και την εξουσία, οδήγησε, το 1823, σε εμφύλια σύγκρουση τους Έλληνες.

 

Οι αντιθέσεις είχαν ήδη φανεί από την Β΄ Εθνοσυνέλευση, με τις τρεις παρατάξεις που δημιουργήθηκαν (των Κοτζαμπάσηδων, των Υδραίων εφοπλιστών και των Κολοκοτρωναίων,) και με τα τρία κόμματα που ιδρύθηκαν στην συνέχεια: το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό.

Στην πρώτη φάση του εμφυλίου συγκρούστηκαν δύο ομάδες: Η πρώτη ομάδα, από την πλευρά του Βουλευτικού, είχε επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη. Η δεύτερη, από την πλευρά του Εκτελεστικού (της κυβέρνησης δηλαδή) είχε επικεφαλής τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

Η πρώτη φάση τελείωσε με ήττα της ομάδας του Κολοκοτρώνη.

Κατά την δεύτερη φάση, ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι καραβοκύρηδες συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλεισαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία.

Εκείνοι αντέδρασαν και ξεσηκώθηκαν. Οι Στερεοελλαδίτες επιτέθηκαν και λεηλάτησαν την βόρεια Πελοπόννησο, αναγκάζοντας τους Πελοποννήσιους να συνθηκολογήσουν.

Στις αρχές του 1825 οι νικητές του εμφυλίου έκλεισαν στις φυλακές της Ύδρας τον Κολοκοτρώνη. Το επόμενο διάστημα φυλάκισαν και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην Ακρόπολη της Αθήνας, ο οποίος λίγο καιρό αργότερα (5 Ιουνίου 1825) δολοφονήθηκε.

Στον εμφύλιο πόλεμο νίκησαν οι κοτζαμπάσηδες και οι Υδραίοι εφοπλιστές, και η Επανάσταση στερήθηκε έμπειρων και άξιων οπλαρχηγών, όπως ήταν ο Κολοκοτρώνης. Ο Αγώνας αποδυναμώθηκε, και μάλιστα σε μία κρίσιμη στιγμή κατά την οποίαν οι Τούρκοι αναδιοργανώνονταν για να καταπνίξουν την Ελληνική Επανάσταση.

Τα πρώτα δάνεια της Ανεξαρτησίας

Για τις ανάγκες της Επανάστασης οι Έλληνες χρειάζονταν χρήματα. Γι’ αυτό συνήψαν δύο δάνεια με την Αγγλία, συνολικού ποσού 2.800.000 λιρών (1824). Από το ποσό αυτό όμως, στα ελληνικά χέρια έφτασαν μόνο 1.124.000 λίρες, οι οποίες κι αυτές ξοδεύτηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στον εμφύλιο πόλεμο, αντί να πάνε στις πραγματικές ανάγκες του Αγώνα...

1o δάνειο 800.000 λιρών

Ως εγγύηση για την αποπληρωμή του δανείου τέθηκαν από ελληνικής πλευράς τα δημόσια κτήματα και όλα τα δημόσια έσοδα.

Όμως, το ποσό που έφθασε στην επαναστατική διοίκηση ήταν μόλις 298.000 λίρες, αφού το παραχωρούμενο δάνειο είχε οριστεί στο 59% του ονομαστικού (472.000 λίρες) και από αυτό παρακρατήθηκαν 80.000 ως προκαταβολή τόκων δύο ετών, 16.000 για χρεολύσια, 2.000 ως προμήθεια και άλλες δαπάνες.

Ερωτήσεις κατανόησης

ü Ποια θεωρείτε πως ήταν τα αίτια του εμφυλίου;

ü Ποιες ομάδες συγκρούστηκαν κατά την πρώτη φάση του εμφυλίου;

ü Τι έγινε κατά την δεύτερη φάση του εμφυλίου;

ü Ποιες ήταν οι συνέπειες του εμφυλίου για την Ελληνική Επανάσταση;

 

 Πτώχευσις πρώτη: 1827. Δάνεια από τις επαναστατικές κυβερνήσεις από την Αγγλία το 1824 και 1825 με εγγύηση τα δημόσια έσοδα και τα εθνικά κτήματα.

Πτώχευσις δεύτερη: 1843. Το 1832, και αφού, ερήμην των Ελλήνων, δημιουργήθηκε το «Βασίλειο των Ελλήνων», ένα κράτος μοναρχικό και «ανεξάρτητο», συνομολογήθηκε δανειακή σύμβαση μεταξύ των τριών δυνάμεων και της Βαυαρίας.

Το 1857 Αγγλογάλλοι εγκαθιστούν στη χώρα με τη συναίνεση του ελληνικού «υπουργείου » Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο με δικαίωμα να επεμβαίνει αυταρχικά.

Πτώχευσις τρίτη: 1893. 

Πτώχευσις τέταρτη: 1932.