Η λειτουργία του Βυζαντινού Νερόμυλου

- Νερόμυλος Ριζού - Φιλιάτες Θεσπρωτίας: Αποτελεί έναν από τους λίγους εν ενεργεία νερόμυλους της Θεσπρωτίας.

  Ο νερόμυλος είχε συνδεθεί άμεσα με την κοινωνική ζωή κάθε περιοχής, αφού ήταν ο τόπος όπου συγκεντρωνόταν μεγάλος αριθμός ανθρώπων. Γι’ αυτό και πολλές παροιμίες, ήθη και έθιμα και διάφορες ιστορίες έχουν γραφτεί γύρω από τους μύλους και τους μυλωνάδες. Συνήθως, οι μυλωνάδες ζούσαν μέσα στους μύλους που τους ανήκαν και επικοινωνούσαν όχι μόνο με τους συγχωριανούς τους, αλλά και με κατοίκους κοντινών χωριών. Έτσι, η κάθε μέρα από τη ζωή τους, περνούσε μέσα στη φασαρία από τους ανθρώπους, τα ζώα και τον μύλο. Στον νερόμυλο μαθαίνονταν όλα τα νέα της γύρω περιοχής, γι’ αυτό και ο μύλος έμοιαζε με παζάρι και λαϊκό πανηγύρι. Η επιβεβαίωση για κάθε είδηση γινόταν από τον μυλωνά ή την οικογένειά του και από τις φράσεις «το είπε ο τάδε στον μύλο», ή «το άκουσα στον μύλο». Από τότε έμεινε και η έκφραση «στο μύλο και στο παζάρι». Επίκεντρο των συζητήσεων ήταν θέματα οικονομικά, κοινωνικά, θέματα που αφορούσαν τις ασχολίες της τότε εποχής, αλλά και διάφορα κουτσομπολιά. Γι’ αυτό πολλές φορές στον μύλο κλείνονταν συμφωνίες για αγοραπωλησίες και πολλές φορές ακόμη και συνοικέσια.      Οι μυλωνάδες, αν και φτωχοί, τις περισσότερες φορές έκαναν τραπέζι σε περαστικούς και πελάτες. Το χειμώνα, κυρίως, ο κρυωμένος κυνηγός και ο διαβάτης θα έβρισκαν φωτιά, ψωμί, ξεκούραση και λίγη κουβέντα. Και ο μυλωνάς άλλο που δεν ήθελε. Όλα όσα άκουγαν οι μυλωνάδες τα διηγούνταν τις κρύες νύχτες του χειμώνα σε συγχωριανούς τους. Διηγούνταν διάφορα παραμύθια και ιστορίες για ήρωες του ’21. Οι ίδιοι οι μύλοι άλλωστε έγιναν σε ορισμένες περιπτώσεις το επίκεντρο γεγονότων της ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας.

Οι νερόμυλοι της Ηπείρου

       Τα μνημεία της προβιομηχανικής Ηπείρου αποτελούν μία σημαντική μαρτυρία της ντόπιας κοινωνικής, οικονομικής ζωής, αλλά και της λαϊκής αρχιτεκτονικής, που αναπτύχθηκε γύρω από το νερό. Πρόκειται για μνημεία πολιτισμού και τεχνολογίας. Οι  ποταμοί της Ηπείρου με τα άφθονα νερά τους και οι παραπόταμοι αυτών ευνόησαν τη δημιουργία νερόμυλων, οι οποίοι συνδέονται με την ιστορία, την κοινωνία και την οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Μάλιστα, οι μυλωνάδες, την εποχή που το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες, έδιναν χρήματα για τη συντήρηση των πέτρινων γεφυριών, που παρείχαν πρόσβαση στους μύλους τους. Στο Κεντρικό Ζαγόρι, το γεφύρι του Κόκκορη, πήρε το όνομα του μυλωνά, που το συντηρούσε. Στους Κήπους υπάρχει το γεφύρι του Μύλου, γιατί δίπλα υπήρχαν νερόμυλοι, ενώ το τρίτοξο γεφύρι της περιοχής, γνωστό ως Καλογερικό, αρχικά ήταν ξύλινο και είχε κατασκευαστεί από μυλωνάδες, για να υπάρχει πρόσβαση των κατοίκων στις μυλόπετρες.