Διονύσιος Σολωμός

 σχολειο -ομάδες εργασίας 

ΟΛΌΚΛΗΡΟΣ Ο ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=10&text_id=3384

Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)

Ο εθνικός ποιητής

Υμνητής της ελευθερίας του λαού

Μήγαρις ἔχω ἄλλο στὸ μυαλό μου,
πάρεξ ἐλευθερία καὶ γλῶσσα…

«Το Έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό» μας δίδαξε ο Διονύσιος Σολωμός. Και είναι αληθές

Το έργο του Διονυσίου Σολωμού είναι άρρηκτα δεμένο με την Επανάσταση του 1821 και δεν νοείται προσέγγιση στην πνευματική δημιουργία στα χρόνια της Επανάστασης και μετά χωρίς μελέτη του έργου του Σολωμού.

Δείτε την Ψηφιακή Έκθεση εδώ:

http://zakynthos-museumsolomos.gr/epanastasi/

Καθώς μας πληροφορούν οι ιστορικοί της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, παιδί του κόμη

 Νικολάου

 Σολωμού (ή Σαλαμόν) και μιας λαϊκής γυναίκας, της Αγγελικής Νίκλη, μανιάτικης καταγωγής, ο Διονύσιος Σολωμός γεννήθηκε τον Απρίλη του 1798 στη Ζάκυνθο, περιοχή που δεν είχε γνωρίσει καθόλου την τουρκική κυριαρχία, και όπου έφταναν οι απόηχοι της μεγάλης

Τα παιδιά, παρόλο που είναι «φυσικά», ανατρέφονται στο πατρικό σπίτι σαν αρχοντόπουλα —παίρνουν δηλ. μόρφωση ιταλική— και ο πατέρας θα δηλώσει στη διαθήκη του ότι «τ’ αγαπά ως λεγκίτιμα» και θα φροντίσει να τους εξασφαλίσει το μερτικό της περιουσίας του που τους αναλογεί.

Στην παιδική του ηλικία  η λαϊκή καταγωγή της μητέρας τον δένει συναισθηματικά με ολόκληρο τον κόσμο της λαϊκής παράδοσης και της μυθολογίας — κάτι που θ’ αφήσει μια ιδιαίτερη σφραγίδα στην προσωπικότητά του. Αποφασιστική θα είναι από την άλλη μεριά στον νεαρό Διονύσιο και η επίδραση του ιταλού δασκάλου του ιερωμένου Don Santo Rossi, εξόριστου από την πατρίδα του για τις φιλελεύθερες ιδέες του.

Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο πατρικό νησί, στη Ζάκυνθο, κοντά στον εξαίρετο Ιταλό δάσκαλο, τον ιερωμένο Ντον Σάντο Ρόσι. Υστερα, για δέκα ολόκληρα χρόνια, από το 1808 ως τα 1818, παιδί ακόμα, στάλθηκε να σπουδάσει στην Ιταλία, ιταλική και λατινική φιλολογία, στο Λύκειο της Κρεμόνας και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Παβίας.

Έναν χρόνο μετά τον θάνατο τού πατέρα τους, ο δεκάχρονος Διονύσιος και ο επτάχρονος Δημήτριος εστάλησαν από τον κόντε Μεσσαλά, που είχε διορισθεί από τη διαθήκη του Νικόλαου επίτροπός τους, στην Ιταλία για να λάβουν εκπαίδευση ανάλογη της ευγενικής τους καταγωγής.

Ο μικρός Διονύσιος όμως δε δημιουργεί και την καλύτερη πρώτη εντύπωση.

«Ενεγράφη κατ’ αρχάς υπό του κηδεμόνος του εις το σεμινάριον της Αγίας Αικατερίνης της Βενετίας. Πολύ γρήγορα όμως ο Ρόσσι εκλήθη από την διεύθυνσιν του κολλεγίου να παραλάβη τον κηδεμονευόμενό του, του οποίου την ζωηρότητα  δεν εστάθησαν ικανοί να χαλιναγωγήσουν.

»Εφ’ ω και ο Ρόσσιο τον μετέφερε εις Κρεμόνα, όπου κατά τα εξ – επτά επόμενα έτη ο μικρός εσυνέχισε τας σπουδάς του υπό την άμεσον επίβλεψιν του Ρόσσι»

Ο Διονύσιος Σολωμός σε νεαρή ηλικία

Λάτρεψε τη γλώσσα του λαού

Εκεί γνωρίστηκε με πολλούς σημαντικούς άντρες των Γραμμάτων, ενστερνίστηκε το απελευθερωτικό και αντιφεουδαρχικό πνεύμα της εποχής κι άρχισε να στιχουργεί, στα ιταλικά. Οταν γύρισε στη Ζάκυνθο, παραμονές της Επανάστασης, μυήθηκε, κατά κάποιες μαρτυρίες, στη Φιλική Εταιρία. Θερμός πατριώτης, κατάλαβε νωρίς ότι προορισμός του ήτανε να γίνει θεμελιωτής της νέας ελληνικής λογοτεχνίας και διαμορφωτής του γλωσσικού της οργάνου.





Χειρόγραφο του Διονυσίου Σολωμού
Πίστεψε βαθιά πως μόνο η γλώσσα που μιλιέται από το λαό μπορούσε να γίνει βάση της πνευματικής αναγέννησης της χώρας. Ετσι, άρχισε να μελετά τα δημοτικά τραγούδια, τον «Ερωτόκριτο», κείμενα του Χριστόπουλου και του Βηλαρά, οι οποίοι επέδρασαν στα πρώτα του ελληνικά στιχουργήματα.https://diotimae.blogspot.com/search?q=%CE%95%CF%81%CF%89%CF%84%CF%8C%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%82



Εχοντας γυρίσει στην πατρίδα, αφήνει τους εύκολους ιταλικούς στίχους για ν' αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην ελληνική ποίηση. Σιγά - σιγά η ποιητική του συνείδηση ωρίμαζε, η γλώσσα του πλουτιζόταν και τρία χρόνια μετά την επιστροφή του στη Ζάκυνθο σύνθεσε τα πρώτα αξιόλογα ποιήματα της νιότης του. Τα πρώτα του νεανικά ποιήματα, από το 1818 ως το 1823, όσα ξεπερνούν την κοινή στάθμη της εποχής, φανερώνουν την προικισμένη ποιητική φύση του και κάνουν ξεχωριστή αίσθηση στους συγχρόνους του. Ο Σολωμός με τα «Λυρικά» στο χέρι δοκιμάζει τους πρώτους του νεοελληνικούς στίχους. Ανάμεσα στα πρώτα του ποιήματα είναι η «Τρελή μάνα», «Τα δυο αδέλφια», «Η αγνώριστη», «Η Ξανθούλα».
Υμνητής της ελευθερίας

Αλλά το ποίημα που τον καθιέρωσε οριστικά ήταν ο εμπνευσμένος «Υμνος εις την Ελευθερίαν», με 158 τροχαϊκά τετράστιχα, γραμμένος το Μάη του 1823. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο Μεσολόγγι, στα 1825, και μεταφράστηκε στις ισχυρότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Η δεκαετία μετά τον «Υμνο» (1823 - I833), είναι πολύ γόνιμη. Ο Σολωμός σιγά - σιγά ξεπερνά το στάδιο του εύκολου αυτοσχεδιασμού και «υποτάσσει τη φαντασία και το πάθος, με καιρό και με κόπο, εις το νόημα της τέχνης». Από την περίοδο αυτή, τα πιο σπουδαία ποιήματά του είναι τα: «Επίγραμμα των Ψαρών», «Η φαρμακωμένη», «Εις μοναχήν», «Ο Λάμπρος». Το 1824 έγραψε το ποίημα «Εις το θάνατο του λόρδου Μπάιρον», με 166 τροχαϊκά τετράστιχα.

Ήταν 9 του Φλεβάρη. Το 1857, στα Μουράγια της πόλης της Κέρκυρας πέθανε ο αρχηγέτης της πνευματικής Επτανησιακής Σχολής, ο πατέρας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο πνευματικός οδηγός μας, σύμφωνα με τον Κώστα Βάρναλη, για την κατάκτηση της ελευθερίας σε όλες της τις διαστάσεις.

Έστησ' ο Έρωτας χορό (Ποιηση:Δ.Σολωμου,Συνθεση:Γ.Μαρκόπουλου) Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη, Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα, Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος. Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα, Χύνονται μες την άβυσσο τη μοσχοβολισμένη, Και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους, Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους, Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια. Έξ' αναβρύζει κι η ζωή σ' γη, σ' ουρανό, σε κύμα. Αλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητό 'ναι κι άσπρο, Ακίνητ' όπου κι αν ιδής, και κάτασπρ' ως τον πάτο, Με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ' η πεταλούδα, Που 'χ' ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο. Αλαφροίσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι 'δες; Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια! Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε, Ουδ' όσο κάν' η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι, Γύρου σε κάτι ατάραχο π' ασπρίζει μες στη λίμνη, Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι, Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του. (ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄, Απόσπασμα 6, Ο ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ)

Από τη χώρα της Ζακύνθου στη διασταύρωση που στρίβει αριστερά προς Μπόχαλη θα δεις ένα στενό πλακόστρωτο στα δεξιά σου και την πινακίδα Λόφος Στράνη. Εκεί θα ανηφορίσεις το πλακόστρωτο ανάμεσα στα ελαιόδεντρα και θα φτάσεις στο Λόφο του Στράνη. Περνώντας την πύλη του βρίσκεσαι σε ένα πάρκο με πολλά επίπεδα, ανάμεσα στα πεύκα και τα ελαιόδεντρα... Εδώ ο Διονύσιος Σολωμός ακούγοντας τα κανόνια απέναντι από το Μεσολόγγι εμπνεύστηκε και έγραψε τον Ύμνο εις την Ελευθερία και τους Ελεύθερους Πολιορκημένους. Στο σημείο που υπάρχει σήμερα η στήλη με την προτομή του ποιητή ήταν το πουρνάρι κάτω από το οποίο ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε τον εθνικό μας ύμνο.

 Σε ιαμβικό μέτρο, π.χ. είναι γραμμένη η «Ξανθούλα» τού Σολωμού:

Την ει |  δα την | ξανθού | λα	υ_, υ_, υ_, υ
την ει  | δα ψες | αργά,	υ_, υ_, υ_,
που εμπή | κε στή | βαρκού | λα	υ_, υ_, υ_, υ

ΑΝΑΠΑΙΣΤΙΚΟ ΜΈΤΡΟ

Το αναπαιστικό μέτρο αποτελείται από τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η τελευταία, ενώ οι δυο πρώτες είναι άτονες (υυ_).

Στων Ψαρών | την ολό | μαυρη ρά | χη	υυ_, υυ_, υυ_, υ
περπατώ  | ντας η δό | ξα μονά | χη	υυ_, υυ_, υυ_, υ
μελετά | τα λαμπρά | παλληκά | ρια	υυ_, υυ_, υυ_, υ
και στην κό | μη στεφά  |  νι φορεί	υυ_, υυ_, υυ_,
γινωμέ  | νο απο λί  | γα χορτά | ρια	υυ_, υυ_, υυ_, υ
πού ειχαν μεί | νει στην έ  | ρημη γή.	υυ_, υυ_, υυ_,

 

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νανανά – νανανά – νανανά)

Τροχαϊκό Μέτρο: Αποτελείται από δύο συλλαβές (— ∪).  Δηλαδή τονι­σμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη ( _υ )

«Σε γνω  | ρίζω α  |πό την |κόψη	_υ, _υ, _υ, _υ
του σπα  | θ|ού την | τρομε | ρή	_υ, _υ, _υ, _
σε γνω  | ρίζω α | πό την | όψη I	_υ, _υ, _υ, _υ
που με  | βιά με | τράει τη | γή.	_υ, _υ, _υ, _

 

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νάνα – νάνα – νάνα )

1
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψη
τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,
σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψη,
ποῦ μὲ βία μετράει τὴ γῆ.

2
Ἀπ᾿ τὰ κόκαλα βγαλμένη
τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,
καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,
χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!

9
Μὲ τὰ ροῦχα αἱματωμένα
ξέρω ὅτι ἔβγαινες κρυφὰ
νὰ γυρεύῃς εἰς τὰ ξένα
ἄλλα χέρια δυνατά.

10
Μοναχὴ τὸ δρόμο ἐπῆρες,
ἐξανάλθες μοναχή,
δὲν εἶν᾿ εὔκολες οἱ θύρες,
ἐὰν ἡ χρεία τὲς κουρταλῆ.

11
Ἄλλος σου ἔκλαψε εἰς τὰ στήθια
ἀλλ᾿ ἀνάσασιν καμιὰ
ἄλλος σοῦ ἔταξε βοήθεια
καὶ σὲ γέλασε φρικτά.

12
Ἄλλοι, ὀϊμέ! στὴ συμφορά σου,
ὅπου ἐχαίροντο πολύ,
«σύρε νά ῾βρῃς τὰ παιδιά σου,
σύρε», ἐλέγαν οἱ σκληροί.

144
»Ἡ Διχόνια, ποὺ βαστάει
ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερὴ
καθενὸς χαμογελάει,
πάρ᾿ το, λέγοντας, κι ἐσύ.

145
»Κειὸ τὸ σκῆπτρο ποὺ σᾶς δείχνει,
ἔχει ἀλήθεια ὡραῖα θωριά·
μὴν τὸ πιᾶστε, γιατὶ ρίχνει
εἰσὲ δάκρυα θλιβερά.

146
»Ἀπὸ στόμα ὅπου φθονάει,
παλικάρια, ἂς μὴν ῾πωθῇ,
πῶς τὸ χέρι σας κτυπάει
τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή.

147
»Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους
τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά:
«Ἐὰν μισοῦνται ἀνάμεσό τους,
δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά».

Στον «Ύμνο εις την Ελευθερία», όπως παρατηρεί ο ποιητής λείπουν οι πρωταγωνιστές, οι ιστορικές πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες του Αγώνα (Κολοκοτρώνης, Μαυροκορδάτος, Κανάρης) που εμπλέκονται ιστορικά στα επεισόδια που ο ποιητής εξιστορεί. Σύμφωνα με τον Βελουδή, ο Σολωμός έχει διαμορφώσει μια αφηρωισμένη αντίληψη της Ιστορίας η οποία είναι μοντέρνα και επαναστατική. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αντίληψης, η Επανάσταση νοείται ως πράξη συλλογική και όχι ατομική και διατυπώνεται σαφέστατα, ως προσωπικός στοχασμός στους «Ελεύθερους Πολιορκισμένους»: «να μην προσελκύεις την προσοχή πάνω στον Μάρκο [Μπότσαρη]: μειώνει τον έπαινο των άλλων, που όλοι τους υπήρξαν ίσοι μ’ αυτόν»

Ο «Ύμνος εις την Ελευθερία» απαρτίζεται από 158 στροφές και κάθε στροφή απαρτίζεται από 4 στίχους. Ο πρώτος και ο τρίτος έχουν οκτασύλλαβες, ο δεύτερος και ο τέταρτος επτά. Το μέτρο είναι τροχαϊκό και ο στίχος αυτός χαρακτηρίζεται από γρήγορο, ζωντανό, ευκίνητο βάδισμα, και ενθουσιώδη ορμή. Τα χαρακτηριστικά αυτά υπηρετούν με τον καλύτερο τρόπο την εικόνα που θέλει να δώσει ο ποιητής: η ελευθερία προελαύνει και η επανάσταση βρίσκεται στην πιο έντονη στιγμή της.