Ορθογραφία της προστακτικής στα Νέα Ελληνικά

 

δανείζω	δαν    ή  ί  εί  οί  ύστε	ακολουθώ	ακολουθ    ή  ί  εί  οί  ύστε
αθροίζω	αθρ    ή  ί  εί  οί  ύστε	δακρύζω	δακρ    ή  ί  εί  οί  ύστε
μυρίζω	μυρ    ή  ί  εί  οί  ύστε	παρατηρώ	παρατηρ    ή  ί  εί  οί  ύστε
τρίζω	τρ    ή  ί  εί  οί  ύξτε	τηλεφωνώ	τηλεφων    ή  ί  εί  οί  ύστε
μπήζω	μπ    ή  ί  εί  οί  ύξτε	φιλώ	φιλ    ή  ί  εί  οί  ύστε
θερίζω	θερ    ή  ί  εί  οί  ύστε	σκουπίζω	σκουπ    ή  ί  εί  οί  ύστε
συγχύζω	συγχ    ή  ί  εί  οί  ύστε	κτυπώ	κτυπ    ή  ί  εί  οί  ύστε

Άσκηση στον σχηματισμό της προστακτικής αόριστου των σύνθετων ρημάτων στα ν.ε.

Το ρήμα στον ενεστώτα-                                                         αόριστο	στην υποτακτική αόριστου	στην προστακτική αόριστου
αντιγράφω-       αντέγραψα	να αντιγράψεις	αντέγραψε  αντίγραψε
αποβάλλω	να αποβάλεις	απόβαλε  απέβαλε
διακόπτω	να διακόψεις	διάκοψε  διέκοψε
καταστρέφω	να καταστρέψεις	κατέστρεψε  κατάστρεψε
αναπνέω	να αναπνεύσεις	ανάπνευσε  ανέπνευσε

Εκεί που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή είναι τα ρήματα της β' συζυγίας, δηλαδή τα ρήματα που στο α' εν. της οριστικής του ενεστώτα τονίζονται στο -ώ, π.χ. κτυπώ, τραγουδώ, σιωπώ, μιλώ, τηλεφωνώ, θεωρώ, ζητώ κ.ά.
Στην ενεργητική φωνή, στον ενεστώτα, διακρίνουμε τους τύπους:

 

	οριστική	υποτακτική	προστακτική
ενεστώτας ενεργ. φ.	ζητάτε θεωρείτε	να ζητάτε να θεωρείτε	ζητάτε θεωρείτε
αόριστος ενεργ. φ.	ζήτησες ζητήσατε θεώρησες, θεωρήσατε	να ζητήσεις να ζητήσετε να θεωρήσεις να θεωρήσετε	ζήτησε ζητήστε θεώρησε θεωρήσ(ε)τε
ενεστώτας παθητικής φ.	θεωρείστε	να θεωρείστε
αόριστος παθητικής φ.	ζητήθηκες ζητηθήκατε θεωρήθηκες θεωρηθήκατε	να ζητηθείς να ζητηθείτε να θεωρηθείς να θεωρηθείτε	ζητήσου ζητηθείτε θωρήσου θεωρηθείτε

Η αιτία λοιπόν του λάθους δικαιολογείται ίσως από τη διαφορά μεταξύ της προστακτικής αορίστου της ενεργητικής φωνής και της υποτακτικής ενεστώτα της παθητικής φωνής. Η προστακτική γράφεται με -η-, η υποτακτική με -ει-.

 

Σαν οδηγία: Όταν πρέπει να αναρωτηθούμε πώς θα γράψουμε την προστακτική, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας:

α) αν το ρήμα τελειώνει σε -izo, τότε διατηρούμε το -i- του θέματος, π.χ. δανείζω > δανείστε, γεμίζω > γεμίστε

β) αν το ρήμα τελειώνει σε -ώ (π.χ. ζητώ) και αν είναι προστακτική αορίστου ενεργητικής φωνής, τότε γράφεται με -η.

Β

Ένα δεύτερο πρόβλημα, όχι τόσο ορθογραφίας αλλά διατύπωσης, παρατηρείται στην προστακτική των σύνθετων ρημάτων με πρόθεση, π.χ. δια-γράφω, ανα-βάλλω. Πολύ συχνά οι ομιλητές παρασύρονται από την εσωτερική αύξηση των ρημάτων (διαγράφω > διέγραφα, αναβάλλω > ανέβαλα κι έτσι σχηματίζουν την προστακτική με αύξηση, κάτι που είναι λάθος.
Έτσι, όταν θέλουμε να προστάξουμε
δε λέμε: διέγραψε τη λανθασμένη απάντηση,  αλλά: διάγραψε τη λανθασμένη απάντηση
δε λέμε: ανέβαλε την αναχώρηση, αλλά ανάβαλε την αναχώρηση

Ένας εύκολος τρόπος για να αποφύγουμε το λάθος, είναι να σκεφτούμε πώς σχηματίζεται η υποτακτική, π.χ.
διαγράφω, να διαγράφεις > διάγραφε, να διαγράψεις > διάγραψε
αναβάλλω, να αναβάλλεις > ανάβαλλε, να αναβάλεις > ανάβαλε

	οριστική	προστακτική
-ίζω	ανθίζω, αντικρίζω, φτερνίζομαι	ανθίστε, σχίστε
-ήζω	μπήζω, πήζω, πρήζω	μπήξτε
-ύζω	αναβλύζω, δακρύζω,  κατακλύζω, κελαρύζω, συγχύζω, σφύζω,	δακρύστε
-οίζω,	αθροίζω	αθροίστε
-είζω	δανείζω	δανείστε