«Έλληνες αεί παίδες εστέ,
Γιάννη Ρίτσου, «Ειρήνη»
«Αδέρφια μου, μες στην ειρήνη διάπλατα ανασαίνει, όλος ο κόσμος με όλα τα όνειρά του. Δώστε τα χέρια αδέρφια μου, αυτό 'ναι η ειρήνη».
Παιχνίδια, που προωθούν την ιδέα της συνεργασίας, της συλλογικότητας ,του συναγωνισμού και όχι του ανταγωνισμού...
«Μελετώντας προσεκτικά ορισμένα ομαδικά παιχνίδια (όπως Κολοκυθιά, Μικρή Ελένη, Γύρω γύρω όλοι, Δεν περνάς κυρα - Μαρία), βλέπουμε ότι τα παιδιά για να τα παίξουν σχηματίζουν έναν κύκλο. Πράξη καθαρά συμβολική. Με άλλα λόγια, τα παιδιά δημιουργούν κοινότητα. Παράλληλα, όμως, το παιχνίδι δίνει στο παιδί, λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά, τη δυνατότητα να ξεφύγει από την πραγματικότητα, από τις απαγορεύσεις, να πλουτίσει την ψυχή του με μιαν αίσθηση ελευθερίας και δημιουργίας, να ονειρευτεί. Κάτι που δεν είναι εύκολο για τα σημερινά παιδιά...
»Ας θυμηθούμε μερικά από τα παιχνίδια μας : Αλογάκι, ποδήλατο, πατίνι, τραμπάλα, κρυφτό, κυνηγητό, τσέρκι (στεφάνι), πεντόβολα, καβάλες, βόλοι, πηλός, φλογέρα, φυσαρμόνικα, τόπι, κουτσό, σβούρα, γιο-γιο, σχοινάκι, κούνια, τσουλήθρα, τρενάκια, βαρκούλες, πλοία, επιτραπέζια παιχνίδια, καπάκια, φωτιές, τσιγκολελέτα, τυφλόμυγα, τα "αγάλματα" και τόσα άλλα... Πόσα από αυτά τα παιχνίδια παίζουν τα παιδιά ;».
Το παιχνίδι είναι και μια απόλαυση και απελευθερώνει τη φαντασία . Καλλιεργεί θετικά συναισθήματα, την επιμονή, την προσπάθεια για συγκέντρωση, τη συνεργασία, τις ηγετικές ικανότητες, την ανεκτικότητα προς τους άλλους, το μαθαίνει τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος, καθώς και να περιμένει τις συνέπειες των πράξεών του.
Αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση, την υπομονή, διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες. Με τους διάφορους ρόλους, που καλείται το παιδί να παίξει μέσω του παιχνιδιού, «δουλεύει» διαφορετικά συναισθήματα και εικόνες, μιμείται και μαθαίνει ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών άνθρωποι.
Ας παίξουμε πάλι συγκεντρώνοντας όλα τα ομαδικά παιχνίδια, που έπαιζαν άλλοτε τα Ελληνόπουλα...
1. Αναζητούμε πληροφοριες από γραπτες πηγες - ιστορικη συλλογή ΙΕΠ
1. ΤΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΜΑΣ
http://e-library.iep.edu.gr/iep/collection/browse/item.html?code=01-17094&tab=01
Το βιβλίο είναι μια συλλογή παραδοσιακών παιχνιδιών από όλη την Ελλάδα και τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών το 1978
πχ.ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Για πρώτη φορά στον κόσμο το παιχνίδι αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μάθησης, που δεν προσφέρει μόνο ευχαρίστηση, αλλά έχει σχέση με την πόλη .
Ο Πλάτων αντιμετωπίζει τα παιδιά ως αυριανούς πολίτες γι’ αυτό και το παιχνίδι είναι σημαντικότατο: «ΑΘΗΝΑΙΟΣ: Πιστεύω ότι σε όλες τις πόλεις υπάρχει μία συνολική άγνοια σχετικά με τα παιχνίδια των παιδιών, τα οποία είναι το κυριότατο θέμα για τη νομοθεσία και τη διατήρηση ή όχι των νόμων».
«ΑΘΗΝΑΙΟΣ: Παιδεία είναι εκείνη που γυμνάζει τον άνθρωπο από την παιδική ηλικία στην αρετή και του εμπνέει σφοδρή επιθυμία να την αγαπήσει και να γίνει τέλειος πολίτης, που να ξέρει να κυβερνά και να υπακούει στους νόμους σύμφωνα με το πνεύμα της δικαιοσύνης. Αυτό το είδος της ανατροφής καθορίζει, όπως μου φαίνεται, ο λόγος μας και τώρα μονάχα αυτήν θέλει να ονομάσει παιδεία». Πλάτων, Νόμοι, 643e
Ο Πλάτων παρατηρεί ότι τα παιχνίδια και οι κανόνες τους μεταβάλλονται.
Αν οι νέοι συνηθίσουν στις αλλαγές, στο τέλος όχι μόνο θα τις ακολουθούν αλλά και θα τις επιζητούν, περιφρονώντας οτιδήποτε παλαιό, τον νου κι την καρδιά του λαού του, την ποίησή του, τα παιχνίδια του, τα τραγούδια του ,τη γλώσσα του ,τα έθιμά του. .Αν ένας λαός αρπάζει τα ξένα , δουλώνεται,ρουφιέται, εξοντώνεται. Φωτιάδης,Δημοτικιστής, 1908,ΚωνσταντινουποληLIDDELL & SCOTT
Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας
παῖς =παιδί, είτε γιος είτε κόρη, σε Ομήρ. Ιλ.· παῖς παιδός, το παιδί του παιδιού, εγγονάκι,
μολπή, ἡ (μέλπω),· 1. τραγούδι και χορός σε Όμηρ.· έπειτα, γενικά, παιχνίδι, άθλημα, λέγεται για ένα παιχνίδι με μπάλα (σφαίρα), σε Ομήρ. Οδ ἐπὶ τοῦ παιγνιδίου τῆς σφαίρας, τὸ ὁποῖον ἔπαιζεν ἡ Ναυσικά μετὰ τῶν φίλων αὐτῆς
Α. I. στρογγυλή πλάκα, σε Ομήρ. Οδ. II. 1. τροχός, ρόδα, σε Ομήρ. Ιλ., Σοφ.· τροχοὺς μιμεῖσθαι, να μιμείσαι τροχούς, λέγεται για κάποιον που λυγίζει το σώμα του προς τα πίσω έτσι ώστε να σχηματίζει τροχό, σε Ξεν. 2. τροχός κεραμοποιού, σε Ομήρ. Ιλ. 3. τροχός θεατρικής μηχανής, σε Αριστ. , σε Λουκ. III. τροχός που χρησίμευε στο παιχνίδι των παιδιών και αποτελούνταν από σιδερένιο ή χάλκινο στεφάνι με κρίκους, οι οποίοι κατά την περιστροφή του τροχού ηχούσαν
χορό να στήσουν μόνοι, τι ήξεραν την τέχνη κάλλιο απ᾿ όλους.
Κι εκείνοι πορφυρή στα χέρια τους, πανώρια επήραν σφαίρα,
που τους την είχε φτιάσει ο Πόλυβος με τη σοφή του τέχνη,
κι ο ένας απάνω ως τα βαθύσκιωτα τη σφεντονούσε νέφη,
λυγώντας πίσω, κι ο άλλος εύκολα, ψηλά απ᾿ τη γη πηδώντας,
την έπιανε, πριχού τα πόδια του ξανά το χώμα αγγίξουν.
Κι αφού δοκίμασαν την τέχνη τους στη σφαίρα που πετούσαν
ίσια ψηλά, πήραν και χόρευαν στη γη την πολυθρόφα
κι έκαναν χίλια δυο σακίσματα· χτυπούσαν παλαμάκια
Όμηρος
Παιδί και παιχνίδι: σχέση ζωής
- Στο ατομικό παιχνίδι το παιδί εξασκεί τη νοημοσύνη του, τη φαντασία του και δημιουργεί. Στο συλλογικό, στην ομάδα μαθαίνει τις ανθρώπινες σχέσεις, την κοινωνικοποίηση, τη συνεργασία με τους άλλους, την αξία της φιλίας. Ομως οι γονείς έχουν πάθος με το διάβασμα και την καρέκλα. Οσο κάθεται το παιδί και διαβάζει είναι ευτυχείς. Σίγουρα οι γνώσεις είναι ανάγκη της εποχής μας, μα το παιχνίδι είναι βασική ανάγκη του ανθρώπου σε όλες τις εποχές. Ιδιαίτερα στις συνθήκες της σημερινής εποχής με τα μικρά διαμερίσματα και την απομόνωση των ανθρώπων. Χάθηκε το παιχνίδι στο δρόμο, χάθηκε η γειτονιά, χάθηκε η γνήσια ζωή, πλαστικοποιήθηκαν όλα και έγιναν ψεύτικα.
Ως προς το χρόνο που έχει ανάγκη το παιδί για να παίξει, δεν μπορούν να δοθούν συνταγές. Είναι σχετικός με την προσωπικότητα και το νευρικό σύστημα του παιδιού. Τα υπερκινητικά παιδιά δεν κάθονται πολύ στην καρέκλα. Χρειάζονται κίνηση. Η καλύτερη λύση σε αυτή την περίπτωση είναι ο αθλητισμός.
Τα παιδιά μας δεν έχουν ούτε ελεύθερους χώρους, αλλά ούτε ελεύθερο χρόνο και όταν παίζουν, το κάνουν συνήθως μόνα τους. Τα συλλογικά, ομαδικά παιχνίδια τείνουν να ξεχαστούν, ενώ τα παλιά παραδοσιακά δεν παίζονται πια ούτε στην επαρχία. Τα παιδιά μας δε δίνουν διέξοδο στη δημιουργική φαντασία τους, ούτε, ουσιαστικά, διαλέγουν τα παιχνίδια τους. Διαλέγουν, αντί γι' αυτά, η τηλεόραση, οι βιομηχανίες, οι έμποροι και μετά οι γονείς. Κι όμως, το να μην παίζουν τα παιδιά εγκυμονεί κινδύνους γι' αυτά τα ίδια!
Αυτά ήταν μερικά από τα συμπεράσματα ενός Σαββάτου αφιερωμένου στο παιχνίδι, που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην αίθουσα Λόγου και Τέχνης της Στοάς του Βιβλίου. Στη διάρκεια της μέρας, πραγματοποιήθηκε έκθεση με παιχνίδι, αφίσες και φωτογραφίες, ενώ έγιναν προβολές σλάιτς με θέμα «Τα παιχνίδια στον κόσμο και στο χρόνο». Μπροστά σ' ένα κοινό, όπου πλειοψηφούσαν εκπαιδευτικοί, αλλά υπήρχαν και πολλοί γονείς και κοινωνικοί λειτουργοί, μίλησαν και συζήτησαν για τη σπουδαιότητα του παιχνιδιού σήμερα οι Μαρία Αργυριάδη, υπεύθυνη του Τμήματος Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας του Μουσείου Μπενάκη, ο παιδοψυχίατρος Γρηγόρης Σιωμόπουλος και οι συγγραφείς Μαρούλα Κλιάφα και Ζωή Βαλάση, που έχουν γράψει το βιβλίο «Ας παίξουμε πάλι» (λαϊκά παραδοσιακά παιχνίδια).
Τα παιδιά έφτιαχναν παλιότερα μόνα τα παιχνίδια τους, παίρνοντας τα υλικά που τους χρειάζονταν από το φυσικό περιβάλλον (κουκουνάρια, καλάμια, ξύλα, πέτρες). Η Μαρία Αργυριάδη αναφέρθηκε στη δημιουργική φαντασία των παιδιών στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όταν έφτιαχναν κούκλες, ξύλινα παιχνίδια ή πάντρευαν και βάφτιζαν τα κουκλάκια τους. Για τα παιχνίδια αυτά χρησιμοποιούσαν στεφάνια από κληματόβεργες, δεκάρες, κερί, έφτιαχναν εκκλησιαστικά σκεύη από πηλό ή νεροκολοκύθες. Στην Ευρώπη ήταν πολύ διαδεδομένα τα ξύλινα παιχνίδια, καθώς και κούκλες που παρίσταναν την Παναγιά και το βρέφος, ενώ η λέξη μαριονέτα (μικρή Μαρία) προήλθε από αυτές τις κούκλες. Πολύ διαδεδομένες ήταν, επίσης, οι υπαίθριες αγορές παιχνιδιών πριν από τα Χριστούγεννα.
Στην Ελλάδα, στις λαϊκές αγορές, τα παιδιά έβρισκαν χάρτινα στολίδια για το δέντρο, κουμπαράδες, Αϊ - Βασίληδες, ροκάνες, καραβάκια, καμπανάκια, σαρανταποδαρούσες...
Μιλώντας για τη χρησιμότητα του παιχνιδιού σ' ό,τι αφορά την ψυχική υγεία και την κοινωνικοποίηση του παιδιού, ο Γρηγόρης Σιωμόπουλος μίλησε, ανάμεσα σε άλλα, για το παιχνίδι σαν εξάσκηση δεξιοτήτων για επιβίωση, αλλά και εξερεύνησης του περιβάλλοντός του και κυριαρχίας στον κόσμο που βρίσκεται γύρω του. Το παιχνίδι, όμως, είναι και μια απόλαυση, απελευθερώνει τη φαντασία και λειτουργεί σαν ψυχοθεραπευτικό εργαλείο. Καλλιεργεί θετικά συναισθήματα, την επιμονή, την προσπάθεια για συγκέντρωση, τη συνεργασία, τις ηγετικές ικανότητες, την ανεκτικότητα προς τους άλλους, το μαθαίνει τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος, καθώς και να περιμένει τις συνέπειες των πράξεών του.
Αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση, την υπομονή, διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες. Με τους διάφορους ρόλους, που καλείται το παιδί να παίξει μέσω του παιχνιδιού, «δουλεύει» διαφορετικά συναισθήματα και εικόνες, μιμείται και μαθαίνει ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών άνθρωποι. Οι γονείς, λοιπόν, και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να δώσουν έμφαση στο δημιουργικό παιχνίδι και στη δημιουργική σκέψη των παιδιών - που δυστυχώς δεν έχουν ούτε χώρο, ούτε χρόνο για να παίξουν, αφού είναι τόσο επιβαρυμένα από τα σχολικά καθήκοντα.
Οι υπολογιστές και η τηλεόραση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν το πραγματικό παιχνίδι και οι κίνδυνοι παραμονεύουν για τα παιδιά που δεν παίζουν. Εχουν βέβαια μεγαλύτερη πρόσβαση στις πληροφορίες, αυτό όμως δε σημαίνει οπωσδήποτε πραγματική μόρφωση και ουσιαστική γνώση της ζωής...
«Το παιδί πάντα υπάρχει μέσα μας», παρατήρησε η Μαρούλα Κλιάφα, που μαζί με την Ζωή Βαλάση έχουν γράψει το βιβλίο «Ας παίξουμε πάλι» (εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ), συγκεντρώνοντας όλα τα ομαδικά παιχνίδια, που έπαιζαν άλλοτε τα Ελληνόπουλα.
»Θυμόμαστε με νοσταλγία και κάνουμε προσπάθειες να αναβιώσει το παραδοσιακό παιχνίδι, όμως είναι πολύ δύσκολο, ακόμα και στην επαρχία. Τα συλλογικά παιχνίδια αρέσουν στα παιδιά, δείχνουν ενδιαφέρον, όμως μόλις χτυπήσει το κουδούνι του σχολείου βιάζονται να φύγουν και παρατάνε το παιχνίδι στη μέση, ενώ εμάς, όταν παίζαμε, οι γονείς μας δεν μπορούσαν να μας "ξεκολλήσουν"».
Μήπως οι σημερινές συνθήκες ζωής (διαμερίσματα, ελάχιστοι ελεύθεροι χώροι) κάνουν ακόμα πιο απαραίτητη την ανάγκη του ομαδικού παιχνιδιού;