Ενότητα Γ΄ - Κεφάλαιο 16 Οι Μεγάλες Δυνάμεις απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση Η Ελληνική Ανεξαρτησία

Η Ελληνική Ανεξαρτησία

 Οι Μεγάλες Δυνάμεις απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση 

Η Ελληνική Ανεξαρτησία 

Από την αρχή της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες προσδοκούσαν στην βοήθεια των ξένων για την απελευθέρωσή τους. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, όμως, όσες φορές αναμείχθηκαν στα εσωτερικά ζητήματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το έκαναν μόνο για τα δικά τους συμφέροντα. 

Τον Μάιο του 1821 η Ιερά Συμμαχία στο Συνέδριο του Λάιμπαχ καταδίκασε έντονα την Ελληνική Επανάσταση. 

Τα πρώτα δάνεια της Ανεξαρτησίας Για τις ανάγκες της Επανάστασης οι Έλληνες χρειάζονταν χρήματα. Γι’ αυτό υπέγραψαν δύο δάνεια με την Αγγλία (1824), συνολικού ποσού 2.800.000 λιρών. Από το ποσό αυτό όμως, στα ελληνικά χέρια έφτασαν μόνο 1.124.000 λίρες, οι οποίες ξοδεύτηκαν κι αυτές κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στον εμφύλιο πόλεμο, αντί να πάνε στις πραγματικές ανάγκες του Αγώνα...

Από τον τρίτο όμως χρόνο του Αγώνα η κατάσταση άρχισε να αλλάζει.

 ▪ Το φιλελληνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, 

▪ ο ανταγωνισμός και τα διαφορετικά συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων πάνω στην βαλκανική χερσόνησο,

 ▪ η επιθυμία της κάθε Δύναμης χωριστά να αποκτήσει έλεγχο επάνω στα μελλοντικά κράτη που θα δημιουργούνταν από την διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας Για τις ανάγκες της Επανάστασης οι Έλληνες χρειάζονταν χρήματα. Γι’ αυτό υπέγραψαν δύο δάνεια με την Αγγλία (1824), συνολικού ποσού 2.800.000 λιρών. Από το ποσό αυτό όμως, στα ελληνικά χέρια έφτασαν μόνο 1.124.000 λίρες, οι οποίες ξοδεύτηκαν κι αυτές κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στον εμφύλιο πόλεμο, αντί να πάνε στις πραγματικές ανάγκες του Αγώνα...

▪ και οι επιτυχίες των επαναστατημένων Ελλήνων, έκαναν τις ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες να πάρουν σιγά-σιγά θέση υπέρ του ελληνικού Αγώνα. 

Τον Απρίλιο του 1826 (δύο εβδομάδες πριν την ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου) η Αγγλία και η Ρωσία υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Πετρούπολης. Ήταν η πρώτη φορά που σε κάποιο επίσημο διπλωματικό έγγραφο αναφερόταν το όνομα "Ελλάδα". 

Στις 6 Ιουλίου 1827 η Ρωσία, η Αγγλία και η Γαλλία υπέγραψαν την Συνθήκη του Λονδίνου, με την οποίαν αποφάσιζαν να δημιουργηθεί ένα μικρό ελληνικό κράτος, αυτόνομο αλλά με φορολογική υποτέλεια στον σουλτάνο, και υποχρέωναν τους Οθωμανούς να την εφαρμόσουν. 

Η άρνηση των Οθωμανών να εφαρμόσουν την συνθήκη οδήγησε στην ναυμαχία του Ναβαρίνου, το πρώτο πολεμικό γεγονός που έδειξε επίσημα την επιθυμία των Μεγάλων Δυνάμεων να επέμβουν υπέρ των Ελλήνων.

Στις 3 Φεβρουαρίου 1830, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου που υπεγράφη μεταξύ Ρωσίας, Αγγλίας και Γαλλίας αναγνωρίστηκε επίσημα η Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος, περιλαμβάνοντας την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, τις Σποράδες, την Εύβοια και την Στερεά μέχρι την γραμμή Αχελώου – Σπερχειού.

 Η 3η Φεβρουαρίου 1830 είναι η γενέθλια ημερομηνία του ελληνικού κράτους.

Στις 30 Αυγούστου 1832, με καινούριο Πρωτόκολλο στο Λονδίνο, έγινε ο τελικός διακανονισμός των συνόρων: Το νέο ελληνικό κράτος θα περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, την Εύβοια, τις Σποράδες και την Στερεά Ελλάδα, και θα εκτεινόταν προς τα βόρεια μέχρι την νοητή γραμμή Μαλιακού – Αμβρακικού κόλπου.

Τα σύνορα παρέμειναν σταθερά μέχρι και το 1864, οπότε και έγινε η παραχώρηση των Επτανήσων από την Αγγλία στην Ελλάδα.

Γ΄ Εθνοσυνέλευση =Η ναυμαχία του Ναβαρίνου

Η ναυμαχία στο Ναβαρίνο ήταν καθοριστική για την ελληνική ανεξαρτησία, αφού έδειξε πως τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων είχαν πια μεταστραφεί υπέρ της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους



Ερωτήσεις κατανόησης

1. Αναφέρετε τις τρεις φάσεις της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης. Γιατί έγινε σε τρεις φάσεις;

2. Ποιες ήταν οι κύριες αποφάσεις της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης;

3. Τι όριζε η Συνθήκη του Λονδίνου (1827); Γιατί το οθωμανικό κράτος δεν συμμορφώθηκε με τους όρους της;

4. Διηγηθείτε με λίγα λόγια την ναυμαχία του Ναβαρίνου (πού έγινε, πότε έγινε, ποιοι πήραν μέρος, ποιοι κέρδισαν).

5. Σκεφτείτε και αναλύστε τους λόγους που οδήγησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής να πάρουν με τόσο καθαρό τρόπο θέση υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης, βοηθώντας τους Έλληνες στην ναυμαχία του Ναβαρίνου.




. Για ποιον λόγο προσπαθούσε τόσο πολύ καιρό (περίπου 10 μήνες) να καταλάβει (ο Κιουταχής) την Ακρόπολη; Ποιος διορίστηκε τότε αρχιστράτηγος; Ποιες ήταν οι κινήσεις του;4. Ποιο ήταν το πρόβλημα των οπλαρχηγών με τους δύο Άγγλους στρατιωτικούς που ανέλαβαν την αρχηγία; Γιατί είχαν παρεξηγηθεί οι Έλληνες στρατιωτικοί; 5. Πώς πέθανε ο Καραϊσκάκης; 6. Γιατί πιστεύετε πως έπαθε πανωλεθρία ο ελληνικός στρατός στην μάχη του Αναλάτου; 7. Γιατί ήταν χρήσιμο να υπάρχουν, έστω και μικρές, επαναστατικές εστίες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας;

Φιλέλληνες - Φιλελληνισμός

 

Ευρωπαίοι φιλέλληνες

Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, αρκετοί άνθρωποι που ζούσαν στις ευρωπαϊκές χώρες συγκινήθηκαν με τον αγώνα και τις θυσίες των Ελλήνων και βοήθησαν όπως μπορούσαν:

Άλλοι έκαναν εράνους για την ενίσχυση του Αγώνα· άλλοι πίεζαν τις κυβερνήσεις τους για να δουν θετικά το ελληνικό ζήτημα· άλλοι έρχονταν στην Ελλάδα οι ίδιοι και πολεμούσαν στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων. Όλους αυτούς που βοηθούσαν τον ελληνικό αγώνα, χωρίς να προσβλέπουν σε κάποιο δικό τους όφελος, τους ονομάζουμε φιλέλληνες.

Δεν είχαν όλοι οι φιλέλληνες την ίδια σκέψη στο μυαλό τους, όταν αποφάσιζαν να βοηθήσουν τους Έλληνες: Πολλοί διακατέχονταν από ρομαντικά αισθήματα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, και έτσι ένιωθαν συμπόνια για τους Έλληνες που βρίσκονταν σκλαβωμένοι. Άλλοι, πάλι, ζώντας σε μία Ευρώπη με αυταρχικά πολιτεύματα, συγκινούνταν με την ιδέα του αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία και δικαιώματα.

Πολλοί ποιητές, καλλιτέχνες, ζωγράφοι, κλπ. με τα έργα τους βοήθησαν να γίνει γνωστός σε όλους ο ελληνικός αγώνας και οι αγριότητες των Τούρκων απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, από το 1821 και μετά να δημιουργηθούν στην Ευρώπη (Ελβετία, Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία)
διάφορες Φιλελληνικές Επιτροπές, με στόχο να βοηθήσουν τον αγώνα των Ελλήνων.

Μέλη των επιτροπών αυτών υπήρξαν και σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Βίκτωρ Ουγκώ, ο λόρδος Βύρων, ο Αλέξανδρος Πούσκιν, κ.ά.

Σπουδαία θέση μεταξύ των φιλελλήνων κατέχει ο Γάλλος ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά (Eugène Delacroix) ο οποίος, με τους ζωγραφικούς του πίνακες με θεματογραφία συγκλονιστικές εικόνες από τα πάθη των Ελλήνων, κατάφερε να δημιουργήσει ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα ανάμεσα στους Ευρωπαίους πολίτες .

Σημαντική ήταν και η προσφορά τού Σανταρόζα, Ιταλού στρατιωτικού, που σκοτώθηκε στην μάχη της Σφακτηρίας, πολεμώντας τον Ιμπραήμ.

Γνωστοί φιλέλληνες ήταν επίσης ο λόρδος Βύρων και ο τυπογράφος Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ στο Μεσολόγγι, ο συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ, ο Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ και πολλοί άλλοι.

Μία από τις πρώτες φιλελληνικές ενέργειες ήταν η πρώτη αναγνώριση της Ελλάδας ως ελεύθερου κράτους στις 15 Ιανουαρίου 1822, από ένα φτωχό κράτος της Λατινικής Αμερικής, την Αϊτή. Οι Αϊτινοί είχαν μόλις κερδίσει την ανεξαρτησία τους από τους αποικιοκράτες και γι' αυτό αισθανόταν πιο κοντά τους τούς Έλληνες, που πάλευαν για το ίδιο ιδανικό.

Ερωτήσεις κατανόησης

Απαντώ σε 2 ερωτησεις στο τετράδιο

Ποιους ονομάζουμε φιλέλληνες;

Ποια ήταν τα βασικά κίνητρα για κάποιον Ευρωπαίο πολίτη να γίνει φιλέλληνας;

Τι ήταν οι Φιλελληνικές Επιτροπές; Ποιος ήταν ο ρόλος τους;

Ποιο ήταν το πρώτο κράτος που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας; Εντοπίστε το στον παγκόσμιο χάρτη.

Ποια ήταν η προσφορά του Ντελακρουά στο φιλελληνικό κίνημα;

Αναφέρετε μερικούς διάσημους φιλέλληνες.

-Β΄ Πολιορκία του Μεσολογγίου – ΕΞΟΔΟΣ (1825-1826)

Το Μεσολόγγι βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο, γι’ αυτό και οι Τούρκοι δεν ήθελαν να το αφήσουν στα χέρια των επαναστατών. Έτσι, τρία χρόνια μετά την πολιορκία του 1822, ο Κιουταχής ξεκίνησε από την Λάρισα με 20.000 στρατιώτες για την κατάληψη της πόλης. Η διαταγή ήταν σαφής: «Το Μεσολόγγι έπρεπε να ανακαταληφθεί από τους Τούρκους».

Πράγματι, στις 15 Απριλίου 1825 ο Κιουταχής στρατοπέδευσε στον κάμπο έξω από το Μεσολόγγι και ξεκίνησε τις επιθέσεις. Ταυτόχρονα, απέκλεισε τους Μεσολογγίτες και από την θάλασσα.

Παρ’ όλα αυτά, ο Ανδρέας Μιαούλης με τα καράβια του κατόρθωνε να σπάει τον αποκλεισμό και να ανεφοδιάζει τους πολιορκημένους. Παράλληλα, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης με τους άντρες του και ο Κίτσος Τζαβέλας με τους Σουλιώτες του είχαν πιάσει τους γύρω λόφους και έκαναν ξαφνικές επιθέσεις στους Τούρκους.

Ο Κιουταχής έκανε αρκετές προσπάθειες να συνθηκολογήσουν οι Μεσολογγίτες και να του παραδώσουν την πόλη. Η απάντηση που έπαιρνε ήταν αρκετά σαφής:

 «Τα κλειδιά της πόλης είναι πάνω στα κανόνια μας. Έλα να τα πάρεις!». 

Ταυτόχρονα, όλες οι επιθέσεις των Τούρκων τελείωναν χωρίς επιτυχία, με τους νεκρούς τους να είναι πολύ περισσότεροι απ’ αυτούς των Ελλήνων.

Μετά από όλα αυτά αποσύρθηκαν στις γύρω περιοχές, περιμένοντας την βοήθεια του Ιμπραήμ, του ικανότατου Αιγύπτιου στρατιωτικού ο οποίος, δυστυχώς για τους Έλληνες, είχε πολύ καλά οργανωμένο και εξοπλισμένο στρατό.

Ο Ιμπραήμ εμφανίστηκε τον Νοέμβριο του 1825 ειρωνευόμενος τον Κιουταχή («Εννέα μήνες δεν μπόρεσες να κατακτήσεις έναν φράχτη! Εγώ σε δυο βδομάδες θα τα έχω καταφέρει!»).

Ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός και στόλος, ενωμένος, απέκλεισαν από στεριά και θάλασσα το Μεσολόγγι. Η κατάσταση άρχισε να γίνεται δύσκολη για τους πολιορκημένους. Αφού τελείωσαν οι τροφές, αναγκάστηκαν να φάνε  γάτες, σκύλους, ποντίκια και οτιδήποτε ζωντανό. Για χόρτα, έτρωγαν αρμυρίκια της θάλασσας (κάτι πολύ πικρά χόρτα, τα οποία έβραζαν με λασπόνερα που έπαιρναν από το έδαφος, αφού ο Ιμπραήμ τούς είχε κόψει τις παροχές νερού).

Ακόμη και έτσι, πάντως, έκαναν ξαφνικές επιθέσεις στους Τούρκους προξενώντας τους μεγάλες καταστροφές και ρίχνοντάς τους το ηθικό.

Όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι αποφάσισαν να κάνουν Έξοδο. Στις 10 Απριλίου 1826, Σάββατο του Λαζάρου βράδυ, τρεις φάλαγγες βγήκαν αθόρυβα από τις πύλες, με σκοπό να περάσουν μέσα από τις γραμμές των εχθρών και να ξεφύγουν προς την ελευθερία.

Οι Τούρκοι όμως ήταν ειδοποιημένοι και τους περίμεναν. Άρχισε μεγάλο φονικό. Περισσότεροι από τους μισούς που πήραν μέρος στην Έξοδο σκοτώθηκαν. Όσοι είχαν μείνει μέσα στην πόλη, είχαν ζωστεί με πυρομαχικά και, όταν πλησίαζαν Τούρκοι να τους σκοτώσουν, έβαζαν φωτιά και ανατινάζονταν όλοι μαζί.

Η ηρωική Έξοδος των Ελεύθερων Πολιορκημένων δημιούργησε ένα ισχυρότατο φιλελληνικό ρεύμα, αφού συγκλόνισε τους λαούς της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, οι οποίοι πίεζαν τις κυβερνήσεις τους να μεταστραφούν υπέρ των Ελλήνων.

Παρ' όλο που εξαιτίας του Εμφυλίου και των ικανοτήτων του Ιμπραήμ η Επανάσταση είχε σχεδόν σβήσει, η Απελευθέρωση αχνοφαινόταν να πλησιάζει...

Ερωτήσεις κατανόησης

Γιατί ο σουλτάνος έδωσε τέτοια ρητή διαταγή στον Κιουταχή να καταλάβει το Μεσολόγγι; Γιατί ήταν τόσο σημαντική η πόλη; Για την απάντηση συμβουλευτείτε και τον γεωγραφικό σας άτλαντα.

Περιγράψτε με λίγα λόγια την α΄ φάση της πολιορκίας (μέχρι να έρθει ο Ιμπραήμ).

Πώς κρίνετε την στάση των Μεσολογγιτών απέναντι στις προτάσεις του Κιουταχή για συνθηκολόγηση;

Περιγράψτε με λίγα λόγια την β΄ φάση της πολιορκίας (από τον Ιμπραήμ) μέχρι την Έξοδο.

Γιατί, νομίζετε, η Έξοδος θεωρήθηκε το συγκλονιστικότερο γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης, όχι μόνον από εμάς τους Έλληνες, αλλά και από τους άλλους λαούς;

Β΄ πολιορκία του Μεσολογγίου – ΕΞΟΔΟΣ (1825-1826)

Το Μεσολόγγι ως αρχέτυπο θυσίας, ως σύμβολο ελευθερίας, ως εμβληματικός τόπος μνήμης, έχει αποβεί στην κοινή συνείδηση του νέου ελληνισμού αστείρευτη πηγή συγκινήσεων και  πρότυπο που καθορίζει τα ηθικά μέτρα και τις αξίες της συνύπαρξης και των συλλογικών επιδιώξεων μιας κοινωνίας η οποία επιθυμεί να υπάρχει ως ελεύθερο έθνος. 

Το Μεσολόγγι βρίσκονταν στα χέρια των Ελλήνων από την κήρυξη της επανάστασής του, στις 20 Μάη 1821. Τον Οκτώβριο του 1822 ο Ομέρ Βρυώνης με τον στρατό του πολιόρκησαν για πρώτη φορά το Μεσολόγγι, όμως η φρουρά του, με αρχηγό τον Μάρκο Μπότσαρη, τους καθυστέρησε αρκετά, μέχρι που χειμώνιασε. Μετά τα Χριστούγεννα, οι Τούρκοι έλυσαν την πολιορκία και έφυγαν.

Στις προτάσεις του Κιουταχή για συνθηκολόγηση και παράδοση αντιδρούσαν με χιούμορ και ειρωνεία: του έστελναν δοχεία με κρασί για να γιορτάσει την "νίκη" του, και του παραγγέλναν: "Τα κλειδιά του κάστρου τα έχουμε πάνω στα κανόνια. Έλα να τα πάρεις!      ΕΩΣ ΕΔΩ                                 

σχολείο        ΠΑΡΑΤΗΡΩ ΤΙΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΩ ΠΡΟΣΕΧΤΙΚΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

https://messolonghibylocals.com/diadromes/to-chronologio-tis-polis-tou-mesolongiou/

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1825

λαγουμιτζήδες

Ο Κολοκοτρώνης ΠΈΤΑΞΕ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΝΆ ΤΟΥ ΣΤΗ ΘΆΛΑΣΣΑ. και ξεκίνησε ανταρτοπόλεμο.

​ΤΑ ΝΕΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΜΠΡΑΗΜ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΥΣ      (Από τα "Ελληνικά Χρονικά")

ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ 

“Στο αιματοπότιστο νησί

μια χούφτα παλληκάρια

Το μέγα δένδρο ανάστησε

με τα χρυσά κλωνάρια

Ω! Μεσολόγγι! Ω! Δόξας γη!

Κι΄αστράφτει στον αιώνα

η Κλείσοβα του ολόφωτου

Μετώπου σου Κορώνα!”

Κωστής Παλαμάς

ΕΩΣ ΕΔΩ..................................................................................................

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΟΛΩΜΟ  ΣΧΟΛΕΙΟ

 η σύγκρουση

ζωή = ανεξαρτησία vs υποταγή = θάνατος

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Χάρις στα Ελληνικά Χρονικά έχουμε λεπτομερή καταγραφή όλων των γεγονότων της πολιορκίας, από την 1η Ιανουαρίου 1824 μέχρι και την 20η Φεβρουαρίου 1826.Τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, που είναι και η πρώτη ελληνική εφημερίδα που κυκλοφορούσε συνεχώς για δύο χρόνια, μέχρι που μία τουρκική οβίδα κατέστρεψε την τυπογραφική μηχανή

Από τη στεριά το Μεσολόγγι προστατευόταν από ένα χωματότοιχο και από τέσσερις προμαχώνες. Οι Μεσολογγίτες, μετά την πρώτη πολιορκία, με την καθοδήγηση του μηχανικού Κοκκίνη, είχαν ενισχύσει καλά τα αμυντικά χαρακώματα. Πίσω από την τάφρο και το χαράκωμα της πρώτης γραμμής, άνοιξαν μια δεύτερη τάφρο κι ακόμα ένα χαράκωμα.  Επίσης ήταν οχυρωμένα και τα νησάκια της λιμνοθάλασσας που σχηματίζεται μπροστά από την πόλη.

Υπήρχαν και 48 κανόνια στο κάστρο, 2 όλμοι, 2 βομβιβόλοι και 4.000 πολεμιστές που ενισχύονταν από τους πολίτες. Υπήρχαν ακόμα και 12.000 γυναικόπαιδα μέσα στο Μεσολόγγι.

Ο Κιουταχής ξεκίνησε μαζικές επιθέσεις και βομβαρδισμούς, επιχείρησε και στενό αποκλεισμό από τη θάλασσα, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Μιαούλης με τον ελληνικό στόλο μπόρεσε αρκετές φορές και έσπασε τον αποκλεισμό και τροφοδότησε τους ηρωικούς υπερασπιστές του Μεσολογγίου με τρόφιμα και πυρομαχικά. Οι πολιορκούμενοι κατάφεραν και οργάνωσαν αντεπιθέσεις , όπως εκείνη στις 24 Ιούλη 1825, ύστερα από συνεννόηση με τους οπλαρχηγούς της ανατολικής Ρούμελης – κυρίως με τον Καραϊσκάκη – βγήκαν από το κάστρο και χτύπησαν το τουρκικό στρατόπεδο, ενώ ο Καραϊσκάκης χτυπούσε από την έξω μεριά αναγκάζοντας τον Κιουταχή που έχασε πολύ στρατό να τραβηχτεί στο διάσελλο του Ζυγού και να περάσει στην άμυνα.

Στο μεταξύ ο Ιμπραήμ που πήρε νέες ενισχύσεις και νέες υποσχέσεις από τον Σουλτάνο, περνά από το Ρίο στη Στερεά με 10.000 στρατό. Ετσι από τις 25 Δεκέμβρη ενώνεται με το στρατό του Κιουταχή και ξαναρχίζουν οι επιθέσεις.

Η Έξοδος

 Με την βοήθεια του Γεωργίου Καραϊσκάκη και του Κίτσου Τζαβέλα, οι οποίοι έφτασαν στο Μεσολόγγι το καλοκαίρι του 1825, οι Μεσολογγίτες πήραν κουράγιο.

​
Στις προτάσεις του Κιουταχή για συνθηκολόγηση και παράδοση αντιδρούσαν με χιούμορ και ειρωνεία: του έστελναν δοχεία με κρασί για να γιορτάσει την "νίκη" του, και του παραγγέλναν: "Τα κλειδιά του κάστρου τα έχουμε πάνω στα κανόνια. Έλα να τα πάρεις!

Τα Χριστούγεννα ο Ιμπραήμ έστησε την σκηνή του δίπλα από αυτήν του Κιουταχή, κοροϊδεύοντάς τον που εννέα μήνες δεν μπόρεσε να καταλάβει έναν "φράχτη" (υπονοώντας την χαμηλή και πρόχειρη οχύρωση που είχε το Μεσολόγγι), ενώ ο ίδιος θα το κατάφερνε σε δυο εβδομάδες.

---

​

​Η κατάσταση είχε αρχίσει να γίνεται δύσκολη για τους πολιορκημένους. Ο καπετάν-Μιαούλης κατόρθωνε όλο και πιο δύσκολα να σπάει τον αποκλεισμό, μέχρι τα μέσα του Ιανουαρίου 1826.
​
Στα τέλη Φεβρουαρίου ο Ιμπραήμ κατέλαβε τα νησάκια της λιμνοθάλασσας Βασιλάδι, Πόρο και Ντολμά.
Από τότε, ο πολιορκητικός κλοιός των Τουρκοαιγυπτίων στένεψε και ο Μιαούλης δεν κατάφερε να τον σπάσει ξανά.

​Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο. Έπρεπε πια να διαλέξουν "εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με τον Χάρο" (όπως έγραφε ο Διον. Σολωμός στους "Ελεύθερους Πολιορκημένους").

​
Οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν έξοδο. Την όρισαν για τα ξημερώματα της Κυριακής.
Οι ανήμποροι μεταφέρθηκαν κατά ομάδες σε διάφορα σπίτια, μαζί με μπόλικο μπαρούτι. Αν έρχονταν οι Τούρκοι εναντίον τους, θα ανατινάζονταν.

 
Σάββατο του Λαζάρου. 10 Απριλίου. Βράδυ.
Τρεις φάλαγγες άρχισαν να βγαίνουν από τις πύλες του Μεσολογγίου. Δεξιά κι αριστερά πολεμιστές, στην μέση γυναικόπαιδα.
Οι Τούρκοι όμως ήταν ειδοποιημένοι. Προδοσία; Ποιος ξέρει... Άρχισαν να πυροβολούν τους εξαθλιωμένους από την πείνα “Εξοδίτες”.

Εκείνη την δύσκολη ώρα, από την μεσαία ομάδα, αυτήν με τα γυναικόπαιδα, ακούστηκε μια φωνή "Πίσω! Πίσω!". Επικράτησε πανικός. Άλλοι πήγαιναν μπροστά για να φύγουν, άλλοι γυρνούσαν πίσω.

​

Μέσα στην αντάρα, οι περισσότεροι εξοντώθηκαν. Οι πληροφορίες λένε πως από τους 3.000 που πήραν μέρος στην Έξοδο, οι 1.700 σκοτώθηκαν. 

Άλλα 6.000 γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

​
Οι απώλειες ήταν τρομακτικές για τους Έλληνες. Όσοι ξέφυγαν και κρύφτηκαν στα γειτονικά βουνά, άκουγαν όλη την επόμενη ημέρα (Κυριακή των Βαΐων) κανονιοβολισμούς, πυροβολισμούς και συνεχείς εκρήξεις. Ήταν οι Μεσολογγίτες του τμήματος που είχε υποχωρήσει, καθώς και οι άρρωστοι και οι αδύναμοι που είχαν μείνει πίσω, που πολεμούσαν τους Τούρκους και που ανατινάζονταν μαζί με τους εχθρούς.

Μπαίνουν τέλος στο Μεσολόγγι ο Κιουταχής και ο Ιμπραήμ, συνοδευόμενοι από τους ξένους αξιωματικούς και από τους Πρόξενους στην Πάτρα της Αγγλίας, ο Φίλιπ Τζέιμ Γκρην, και της Αυστρίας, ο αβάς Δον Μικαρέλι, που έτρεξαν, μόλις μάθανε ότι έπεσε το Μεσολόγγι, να συγχαρούν τους πασάδες.

«Αυτό στάθηκε το τέλος του Μεσολογγίου», σημειώνει ο Φωτιάδης. «Μήτε τα τόσα ασκέρια, μήτε οι τόσες αρμάδες, μήτε οι τόσες τέχνες των Ευρωπαίων, μήτε η αρρώστια μπόρεσαν να γονατίσουν τους υπερασπιστές του. Τους λύγισε η πείνα, που κανείς αντρειωμένος δεν τη νίκησε ποτέ. Μα ούτε και τότε παραδόθηκαν. Προτίμησαν να μείνουν λεύτεροι».

Η νίκη αυτή στο Μεσολόγγι και η κατάληψη της Αθήνας που ακολούθησε, έμοιασε να σημαίνει το τέλος της εξέγερσης. Αντίθετα όμως αυτή η σφαγή ταρακούνησε τους λαούς του κόσμου και σήμανε την αρχή της τελικής επικράτησης της Ελληνικής Επανάστασης.

Θεοδ. Βρυζάκη "Η θυσία του Καψάλη"

Πρόσφυγες από το Μεσολόγγι