παιχνίδια κατα την Τουρκοκρατία

Επιστήμονες όπως ο Παστέρ, ο Αμπέρ, ο Νεύτων, ο Δαρβίνος, ο Αϊνστάιν ομολογούσαν ότι τη στιγμή της ανακάλυψης αισθάνθηκαν την ίδια χαρά και τον ίδιο ενθουσιασμό που αισθάνεται ένα παιδί όταν παίζει. Ομολογία που κρύβει μια παράξενη αλήθεια :

«Η πρόοδος όπως και ο πολιτισμός γεννιέται με το παιχνίδι.»

Ας κάνουμε μαζί ένα ταξίδι στον χρόνο. Ας πάμε 204 χρόνια πίσω, στην Ελλάδα του 1821, όταν ξεκινούσε η Επανάσταση, που έβαλε τέλος σε τέσσερις αιώνες σκλαβιάς κάτω από τους Τούρκους.
Μπορείς, άραγε, να φανταστείς πώς ήταν η ζωή ενός παιδιού όπως εσύ, εκείνα τα χρόνια; Πώς ήταν ντυμένο, τι παιχνίδια έπαιζε, τι έτρωγε, πώς μάθαινε γράμματα, πώς γινόταν καλά αν αρρώσταινε;

Για προσπάθησε.

Γιατί έγινε, τελικά, η Επανάσταση του 1821; Ξέρεις τι ακριβώς σημαίνει η έννοια της επανάστασης; Και η Τουρκοκρατία πόσα χρόνια κράτησε στην Ελλάδα; Τι είναι ο Διαφωτισμός, η Γαλλική επανάσταση, οι Μυστικές οργανώσεις και η Φιλική εταιρεία. Γιατί και πως ιδρύθηκε;

Πως ζούσαν οι άνθρωποι εκείνα τα χρόνια; Τι ήταν το παιδομάζωμα;Τι δουλειές έκαναν; Τι ελευθερίες είχαν; Τι ήταν το χαράτσι, ποιοι το πλήρωναν και γιατί; Ακούμε συχνά για τους Κλέφτες και τους Αρματολούς του 1821, να μια ευκαιρία να καταλάβουμε ποιοι ήταν.




Ποιά ηταν τὰ παιγνίδια τους καὶ ποιὰ τὰ ἐνδιαφέροντά τους .;;;

Κι ἐπειδὴ οἱ μεγάλοι εἶχαν παντοτινὸ πόλεμο , τὸ ἀγαπημένο παιχνίδι των παιδιών ΄ταν νὰ παίζουν « πόλεμο » κι ἕνας ξένος ἔγραψε ὅτι στὴν Κρήτη « ἡμέρωναν » τὰ μωρὰ δείχνοντάς τους ἕνα τόξο ...πολεμικό.

Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τις λέξεις παιδι-ά για τα ομαδικά παιχνίδια δραστηριότητες, όπως ήταν το κρυφτό ή το κυνηγητό και αγών για τα αθλητικά παιχνίδια, τα αγωνίσματα. Ο Πλάτων μάλιστα στους Νόμους (1,643c), προτείνει τα παιδιά να ασχολούνται με παιδαγωγικά ομαδικά παιχνίδια για να προετοιμαστούν καλύτερα στη μελλοντική τους ιδιότητα ως πολίτες

Από την αρχαία Ελλάδα πολλά παιχνίδια πέρασαν στη Ρώμη μέσω των Ελλήνων παιδαγωγών που διαπαιδαγωγούσαν τα παιδιά των πλούσιων Ρωμαίων. Και από τη Ρώμη μέσω του Βυζαντίου έφτασαν έως την τουρκοκρατία.

Σχεδόν όλα τα αρχαιοελληνικά παιχνίδια φαίνεται ότι διατηρήθηκαν με παραλλαγές και διαφοροποιήσεις - όπως ο τροχός, οι αστράγαλοι.Έτσι τα γνωστά μας πεντόβολα ήταν τα «πεντόλιθα» των αρχαίων, η τρίλιζα λεγόταν «τριάς»,η μπάλα ήταν η σφαίρα, το τσέρκι που κυλούσαν το έλεγαν «κρικηλασία», τα κότσια «αστραγάλους», την κούνια «αιώρα», την κούκλα «πλαγγόνα», το αμαξάκι «αμαξίδα» και το αλογάκι «κάλαμον επιβαίνειν».

Η έμφυτη ανάγκη των παιδιών για παιχνίδι, αν και περιοριζόταν από τις κοινωνικές συμβάσεις της παραδοσιακής συντηρητικής χριστιανικής κοινωνίας έβρισκε έκφραση μέσα στο σπίτι κυρίως για τα κορίτσια (κούκλες) και έξω από αυτό για τα αγόρια (παιχνίδια στο δρόμο – πόλεμος, ιπποδρομίες). Με την επικράτηση του Χριστιανισμού απαντώνται νέα παιχνίδια που μιμούνται τις δραστηριότητες των μεγάλων και εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών όπως η αναπαράσταση της βάπτισης της κούκλας που απαντάται έως σήμερα. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο αγαπημένο παιχνίδι των κοριτσιών που τα μυεί στο ρόλο της μητέρας και της νοικοκυράς: την κούκλα -το νιννί επί το λαϊκότερον-, την πλαγγόνα των αρχαίων. Η λέξη κούκλα που έχει επικρατήσει έως σήμερα προέρχεται πιθανότατα από τη λατινική κουκούλα (cucula) που σημαίνει κάλυμμα του κεφαλιού με πανί (κεφαλόδεσμος).

Για τα παιχνίδια κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας αντλούμε κυρίως πληροφορίες από ξένους περιηγητές που κατέγραφαν την καθημερινή ζωή των υπόδουλων Ελλήνων. Ο Γάλλος περιηγητής Guys αναφέρει την τυφλόμυγα, το κουτσό, τη χύτρα, τους αστράγαλους ή κότσια, τη σβούρα, το τόπι, το κορώνα – γράμματα, τη χελιδόνα, τις αμάδες, τις σφεντόνες.

ΧΑΛΚΗ ΜΥΙΑ: Ένα αγαπημένο ομαδικό παιχνίδι ήταν η χαλκή μυία, που είναι η σημερινή μας τυφλόμυγα. Στη χαλκή μυία (χρυσόμυγα), τα παιδιά δένουν με μαντήλι τα μάτια ενός παίκτη που φωνάζει: «πάω να κυνηγήσω τη χρυσόμυγα». Οι άλλοι του απαντούν: «Θα την κυνηγήσεις αλλά δεν θα την πιάσεις» και τον κτυπούν ελαφρά με ραβδάκια. Ο παίκτης με τα δεμένα μάτια προσπαθεί να πιάσει έναν από αυτούς και μόλις το πετύχει παίρνει τη θέση του.

«ΑΠΕΜΠΟΛΩΝ, ΤΟΥ ΚΕΙΘΕΝ ΕΜΒΟΛΩΝ»(Α ΜΠΕ ΜΠΑ ΜΠΛΟΝ…;): Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές στην αρχαιότητα τα αγόρια έπαιζαν ένα πολεμικό παιχνίδι στο οποίο ωθούσαν με δύναμη τον αντίπαλο φωνάζοντας: «Απεμπολών, του κείθεν εμβολών», φράση που σημαίνει: «Σε απεμπολώ, σε απωθώ, σε σπρώχνω, πέραν (εκείθεν) εμβολών («χτυπώντας σε») …». Ηχομιμιτικά μας θυμίζει πολύ το δικό μας λάχνισμα

ΑΚΙΝΗΤΙΝΔΑ: Η ακινητίνδα είναι το σημερινό «αγαλματάκια ακούνητα, αγέλαστα κι αμίλητα». Η ομάδα των παιδιών τα βγάζει για να δούνε ποιος τα φυλάει. Το παιδί που κάνει τη μάνα, με το πρόσωπο στραμμένο στον τοίχο απαγγέλει κάποια στιχάκια ή μετράει. -Ένα, δύο, τρία………Βγαίνει η φωτογραφία Τα παιδιά πρέπει να μείνουν ακίνητα σε όποια στάση βρίσκονται. Εκείνο που θα κινηθεί, βγαίνει από το παιχνίδι. Και αυτό στέκεται σε απόσταση με το πρόσωπο στον τοίχο λέγοντας: - Στρατιωτάκια ακούνητα, αμίλητα και αγέλαστα. Μόλις αυτό γυρίσει προς τα παιδιά, εκείνα πρέπει να μείνουν ακίνητα στη στάση που διάλεξαν. Η μάνα τότε θα περιδιαβεί ανάμεσά τους, με σκοπό να τα κάνει να κουνηθούν ή να γελάσουν, χωρίς όμως να τ' ακουμπήσει. Αν κάποιο κουνηθεί το βγάζει από το παιγνίδι. Το ίδιο επαναλαμβάνεται μέχρι να μείνει ο τελευταίος, ο οποίος και καλείται να τα φυλάξει.

ΑΠΟΔΙΔΡΑΣΚΙΝΔΑ ή ΚΡΥΠΤΙΔΑ: Η λέξη αποδιδρασκίνδα προέρχεται από το ρήμα αποδιδράσκω που σημαίνει δραπετεύω, απομακρύνομαι κρυφά χωρίς να γίνω αντιληπτός. Το σημερινό μας κρυφτό είναι ένα από τα πιο παλιά παιχνίδια και παίζεται με τον ίδιο τρόπο από την αρχαιότητα έως σήμερα : Ένας παίχτης κλείνει τα μάτια του και οι άλλοι τρέχουν να κρυφτούν σε συγκεκριμένο χρόνο. Ο παίχτης αυτός, όταν ανοίγει τα μάτια του πρέπει να βρει που κρύβονται οι άλλοι και να προλάβει να φτάσει πρώτος στη θέση του. Κάθε φορά που βρίσκει έναν, πρέπει να προλάβει να τρέξει πρώτος πίσω στη θέση του, αλλιώς χάνει. Το παιχνίδι ήταν πολύ αγαπητό και στους Ρωμαίους. ΑΠΟΡΡΑΞΙΣ (ή ΑΝΑΚΡΟΥΣΙΑ): Από τα πιο γνωστά και διαδεδομένα παιχνίδια με μπάλα, η απόρραξις (απορράσειν =κάνω κάτι να αναπηδήσει χτυπώντας το) περιγράφεται από τον Πολυδεύκη ως εξής: Τα παιδιά ρίχνουν τη μπάλα με δύναμη στο έδαφος και σε κάθε αναπήδησή της την ξαναχτυπούν με την παλάμη τους έως ότου χάσουν, νικητής δε αναδεικνύεται αυτός που χτύπησε την μπάλα περισσότερες φορές χωρίς να χάσει το ρυθμό. Ανακρουσία λεγόταν η παραλλαγή του παραπάνω παιχνιδιού κατά την οποία η μπάλα ή το τόπι αντί να χτυπά στο έδαφος, χτυπούσε σε τοίχο και έκανε «ανάκρουση», οπότε ο παίκτης ξαναχτυπούσε το τόπι προς τον τοίχο πάλι και πάλι, έως ότου να χάσει. Το παιχνίδι παιζόταν από τους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν υιοθετήσει όλα τα ελληνικά παιχνίδια με μπάλα (σφαίρα).

ΑΣΚΩΛΙΑΣΜΟΣ: Ο Πολυδεύκης αναφέρει τρεις παραλλαγές του παιχνιδιού που διασώθηκαν όλες.Η τρίτη είναι αρκετά διασκεδαστική. Ένα παιδί προσπαθεί να τρέξει με το ένα πόδι και να πιάσει τα άλλα που τρέχουν ελεύθερα με τα δυο τους πόδια. Αυτή την παραλλαγή την ονόμαζαν το παιγνίδι του γερανού

Ο Άγγλος περιηγητής Turner το 1820 περιγράφει το παιχνίδι «κότσια» που είδε να παίζουν στις Φωκαιές : « Τα ελληνόπουλα έχουν ένα περίεργο παιχνίδι που ονομάζουν κότσια. Παίζεται με το κόκκαλο από τη κλείδωση του γόνατος του αρνιού. Τα παιδιά χαράζουν έναν κύκλο στο χώμα. Στο κέντρο του κύκλου το κάθε παιδί βάζει το δικό του κόκκαλο (κότσι). Στη συνέχεια τα παιδιά καθορίζουν τη σειρά με την οποία θα παίξουν. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να πάρει όσα κότσια μπορεί να κινήσει μέσα στον κύκλο με το κότσι που έχει στα χέρια του, στέκοντας στη γραμμή πάνω στην περιφέρεια του κύκλου. Ο τρόπος που καθορίζουν ποιος θα παίξει πρώτος με το κότσι είναι ο εξής: μια πλευρά του λέγεται «βασιλιάς», μια άλλη «βεζίρης» η άλλη «ψωμάς» και η άλλη «λάσπη». Ρίχνει κάθε παιδί το κόκκαλο του. Αυτός που το κότσι του θα πέσει στην πλευρά που γράφει βασιλιάς κερδίζει.

τα «παλαμάκια» (δυο παιδιά αντικρυστά να χτυπούν με έναν ρυθμό τις παλάμες τους), ο «βουβός» (δυο παιδιά στέκονται αντιμέτωπα, προσπαθώντας να κάνει το ένα τ’ άλλο να μιλήσει), ο «αγέλαστος» (πάλι αντιμέτωπα τα παιδιά, αλλά το ένα πάσχιζε να καταφέρει το άλλο να γελάσει, για να «χάσει» το παιχνίδι), τα διάφορα νηματοπαίχνια, οι τραμπάλες, τα πετροπαίχνιδα, τα «καραβάκια» κ.ά.








Μερικά ακόμη απο τα παιγνίδια που έπαιζαν ήταν το κλέφτικο (το κρυφτό ), ο πετροπόλεμος, η ξιφομαχία, το κυνηγητό. Υπήρχαν υπαίθρια παιγνίδια και για τα κορίτσια όπως η μέλισσα, το κουτσό το μήλο, η πινακωτή η τυφλόμυγα το τσιλίκι΄η καλέκι.

Τα περισσότερα παιχνίδια αποτελούσαν μικρογραφία της αγροτικής ζωής ή ήταν εμπνευσμένα από τη φύση. Τα αγόρια έπαιζαν ομαδικά παιχνίδια όπως κλέφτικο (κρυφτό), πετροπόλεμο, ξιφομαχία, κυνηγητό και έφτιαχναν τα παιχνίδια τους από υλικά όπως ξύλο, χώμα, πηλό, καλάμια. Τα κορίτσια ταυτισμένα με το σπίτι και το νοικοκυριό έφτιαχναν κούκλες με κουρέλια, χαρτιά, κουμπιά, καρούλια από κουβαρίστρες και έπαιζαν μέλισσα, πινακωτή κ.α. Το παιχνίδι με την κούκλα, την «κουτσούνα» όπως ονομάζεται από το λαό, ήταν η πρώτη επαφή των κοριτσιών με τη μητρότητα. Σκαλιστή σε ξύλο από τους βοσκούς, την κουτσούνα τα κορίτσια την αποκτούσαν στα τρία τους χρόνια και την κρατούσαν σαν φυλακτό μέχρι την ημέρα του γάμου



Έχοντας λοιπόν υπόψη αυτά, μπορούμε να κατατάξουμε σε τρεις κατηγορίες αυτά τα παιχνίδια των παιδιών της Τουρκοκρατίας: Τα ατομικά, τα δυαδικά και τα ομαδικά, είτε των αγοριών είτε των κοριτσιών. Γιατί τα αγόρια έπαιζαν πάντα χωριστά απ’ τα κορίτσια τουλάχιστο από τα πεντέξι τους χρόνια.