H ιστορία του παιχνιδιού
Στην αρχαία Ελλάδα από τον 6ο αιώνα π.Χ. υπήρχε το κλασικό παιχνίδι ρίψης νομισμάτων, τα οποία στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν από επίπεδες πέτρες και αργότερα από πέτρινους βόλους, με στόχο να φτάνουν όσο το δυνατόν μακρύτερα. Αργότερα οι Ρωμαίοι εμπλούτισαν το παιχνίδι προσθέτοντας και μια μπάλα-στόχο την οποία προσπαθούσαν να πλησιάσουν με τους πέτρινους βόλους όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτή η εκδοχή του παιχνιδιού έφτασε στην Προβηγκία από Ρωμαίους στρατιώτες, ναυτικούς αλλά και περιπλανώμενους ταξιδιώτες.
Αργότερα, κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι πέτρινες μπάλες αντικαταστάθηκαν από ξύλινες και το παιχνίδι άρχισε να παίζεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Στη Νότια Γαλλία γύρω στο 1910 το παιχνίδι εξελίχθηκε στο jeu provençal, τον πρόγονο του σημερινού pétanque.
Σύγχρονη εκδοχή του αθλήματος
Το pétanque το συναντάμε σήμερα κυρίως στη Γαλλία, αλλά είναι αξιοσημείωτο ότι η Παγκόσμια Ομοσπονδία του αθλήματος απαριθμεί πάνω από 600.000 μέλη σε 52 χώρες.
Το γήπεδο αποτελεί μια βασική παράμετρο στο παιχνίδι. Αυτό μπορεί να είναι διαμορφωμένο με σχεδόν οποιοδήποτε υλικό , χώμα , χαλίκι, γρασίδι. Η άμμος δεν ενδείκνυται γιατί εκεί δεν κυλάει η μπάλα ούτε και το τσιμέντο γιατί απλά θα καταστρέψει τις μπάλες. Οι διαστάσεις του γηπέδου είναι 4 Χ 15 μέτρα.
Το παιχνίδι παίζεται πάντα μεταξύ δύο ομάδων. Υπάρχουν 3 παραλλαγές:
- tete-a-tete ένας εναντίον ενός με 3 μπάλες ο καθένας
- doublette δύο εναντίον δύο με 3 μπάλες ο κάθε παίκτης και
- triplette τρεις εναντίον τριών με 2 μπάλες για τον κάθε παίκτη
Οι μπάλες είναι από μασίφ ατσάλι, το βάρος και οι διαστάσεις ποικίλουν. Η διάμετρος 70,5 - 80mm και το βάρος μεταξύ 650 - 800gr.
Πώς παίζεται
Ρίχνουμε κέρμα για να δούμε ποια ομάδα θα παίξει πρώτη.
Ο παίκτης π.χ. της Α ομάδας στέκεται με τα δύο πόδια μέσα στον κύκλο και πετάει τη μπάλα-στόχο (cochonnet ή bouchon ή jack). Δικαιούται να την πετάξει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση μέσα στο γήπεδο αρκεί να φτάσει σε απόσταση 6-10 μέτρων από τον κύκλο.
Έπειτα ο ίδιος ή άλλος παίκτης από την ίδια ομάδα πάλι μέσα από τον κύκλο θα ρίξει την πρώτη μεταλλική μπάλα με στόχο να πλησιάσει όσο το δυνατόν περισσότερο τη μπάλα-στόχο. Το πέταγμα της μπάλας γίνεται με ανάποδο spin, για καλύτερο έλεγχο της απόστασης και του σημείου που θα καταλήξει η μπάλα.
Στη συνέχεια ρίχνει τη μπάλα του παίχτης της Β ομάδας και αν δεν πάει πιο κοντά από την μπάλα της Α ομάδας ξαναρίχνει, μέχρι να πάει πιο κοντά . Παίζει πάντα η ομάδα που η καλύτερη μπάλα της βρίσκεται μακρύτερα από το στόχο (cochonette), σε σχέση με την καλύτερη μπάλα της άλλης ομάδας. Παίζει συνέχεια μέχρι κάποια μπάλα της να πλησιάσει το στόχο, πιο κοντά, από την καλύτερη μπάλα της άλλης ομάδας. Τότε παίζει η άλλη ομάδα. Ρίχνει τις μπάλες της μέχρι να πλησιάσει πιο κοντά.
Όταν η μία ομάδα έχει ρίξει όλες τις μπάλες της, ξεκινάει να παίζει η δεύτερη ομάδα όλες τις δικές της. Έτσι ολοκληρώνεται ο γύρος και αθροίζονται οι πόντοι. Κερδίζει το γύρο η ομάδα που έχει την κοντινότερη μπάλα στο στόχο.
Επίσης παίρνει έναν πόντο για κάθε μπάλα που βρίσκεται πιο κοντά στο στόχο από την καλύτερη του αντιπάλου. Σε κάθε γύρο μόνο μία ομάδα μπορεί να σκοράρει πόντους.
Για να ξεκινήσει νέος γύρος, ένας παίκτης της νικήτριας ομάδας σχεδιάζει νέο κύκλο ή τοποθετεί τον κύκλο γύρω από τη μπάλα-στόχο (χωρίς να τη μετακινήσει από τη θέση στην οποία βρίσκεται από τον προηγούμενο γύρο) και την ξαναρίχνει.
Νικήτρια είναι η ομάδα που θα συγκεντρώσει πρώτη 13 πόντους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός γύρων που πρέπει να παιχτεί.
Γιατί petanque;;;
Το pétanque είναι ένα άθλημα για ανθρώπους κάθε ηλικίας. Επειδή παίζεται σε ανοιχτό χώρο, αποτελεί ιδανικό μέσο για ψυχαγωγία και κοινωνικοποίηση, ενώ παράλληλα παραμένει συναγωνιστικό. Επιπλέον, αν και βασίζεται σε πολύ απλούς κανόνες, είναι ένα άθλημα με ιδιαίτερη τεχνική και στρατηγική, που χρειάζεται συντονισμό στις κινήσεις, συγκέντρωση στο στόχο και συνεργασία μεταξύ των παικτών της ίδιας ομάδας.
Σφαιρία ή
σφαιρίδια
Ήταν οι σημερινοί βόλοι ή οι μπίλιες. Από τα στοιχεία που
υπάρχουν πιθανολογείται ότι στην αρχαία Ελλάδα οι βόλοι παίζονταν όπως και
σήμερα.
Ανακρουσία
Ήταν παιχνίδι με κρούση της σφαίρας σε τοίχο και πιάσιμό της
μετά την ανάκρουση. Η βολή και το πιάσιμο επαναλαμβάνονταν από τον ίδιο παίχτη,
χωρίς διαφοροποιήσεις μέχρι που έχανε.Σήμερα στο ίδιο παιχνίδι οι λαβές στις
διαδοχικές ανακρούσεις διαφοροποιούνται.
Εις ώμιλλαν
Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Σε αυτό,
χάραζαν έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο
σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο του ζώου μέσα στον κύκλο. Ο κάθε παίκτης είχε
δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο και καθόριζε τη διάμετρο, καθώς και το
σημείο βολής.
Απόρραξις
Οι παίκτες κτυπούν τη μπάλα με δύναμη στο έδαφος ώστε να αναπηδήσει. Έπειτα
την πιάνουν και την ξανακτυπούν. Όποιος παίκτης πετύχει τα πιο πολλά κτυπήματα
κερδίζει. Άλλοτε πάλι πετούν τη μπάλα στον τοίχο και πρέπει να την πιάσουν πριν
πέσει στο έδαφος. Το παιχνίδι αυτό μπορούν να παίζουν μόνοι τους ή ανά δυο.
Εις ώμιλλαν
Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας έπαιζαν το εις ώμιλλαν, τις ομάδες. Σε αυτό,
χάραζαν έναν κύκλο στο χώμα και προσπαθούσαν, σημαδεύοντας από ένα ορισμένο
σημείο, να στείλουν τον αστράγαλο του ζώου μέσα στον κύκλο. Ο κάθε παίκτης είχε
δέκα βολές. Ο νικητής σχεδίαζε τον κύκλο και καθόριζε τη διάμετρο, καθώς και το
σημείο βολής.
Ίυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που προτιμούσαν τα παιδιά, ήταν η ίυγξ. Σε έναν
ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο, άνοιγαν δυο τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού
την περίστρεφαν, την τραβούσαν και την χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε
το πουλί ίυγγα, δηλαδή τον μυρμηγκοφάγο, από τον οποίο πήρε και το όνομα του το
παιχνίδι. Λέγεται πως ανάλογα με τον παραγόμενο ήχο μπορούσαν να κάνουν
διάφορες προβλέψεις.
Τροχός
Οι τροχοί είναι συνήθως χάλκινοι και υπάρχουν μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Η
διάμετρος τους κυμαίνεται ανάμεσα στα 80 και 130 εκατοστά. Ο τροχός δεν είναι
όμως μόνο παιχνίδι. Τον χρησιμοποιούσαν και στις παλαίστρες, όπου γυμνάζονταν
οι νέοι. Ο Ιπποκράτης μάλιστα, ο φημισμένος γιατρός, στο βιβλίο του «Περί
Διαίτης», τον συστήνει σε όσους θέλουν να κρατηθούν σε καλή φυσική κατάσταση.
Κερητίζειν
Παιχνίδι που παιζόταν από δύο παίχτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να
κατευθύνουν μία σφαίρα με ραβδιά. Υπάρχει ανάγλυφη παράσταση του παιχνιδιού στο
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Ήταν ο πρόδρομος του σημερινού
χόκεϊ. Το παιχνίδι διασώθηκε στη Βισαλτία με το όνομα «Γρούνα»/ γουρούνα. Ήταν
παιχνίδι μιας ολιγάριθμης ομάδας παιδιών. Άρχιζε με την διαδικασία ανάθεσης του
ρόλου της μάνας, που ήταν και ανεπιθύμητος ρόλος. Η μάνα προσπαθούσε με ένα
ραβδί να βάλει ένα μικρό μεταλλικό κουτί, τη γρούνα, σε μια μικρή λακκούβα, ενώ
οι άλλοι παίχτες επιδίωκαν το αντίθετο. Πάντα όμως η προσπάθεια γινόταν από τη
μάνα και αντίπαλο έναν άλλον παίχτη της ομάδας.
Η μετά ράβδων παιγνική
συμβολή
Το παιχνίδι είναι γνωστό κυρίως από βυζαντινές πηγές. Ανήκει στα παιχνίδια
ασκήσεις, παιχνίδια με αγωνιστικό περιεχόμενο και οι ρίζες του πιθανότατα να
βρίσκονται στα αρχαία παιχνίδια με ραβδιά, ίσως στους ακοντισμούς. «Βέβαιον
είναι … ότι κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρξε αγωνιστική παιδιά δια ράβδων
γινομένη». Και αναφέρεται ότι το παιχνίδι παιζόταν στην Κύπρο με το όνομα
«Τζιρίτιν».[4] Ένα
αγωνιστικό παιχνίδι με ραβδιά, διαφορετικό από το «Τζιρίτιν» της Κυπρου
διασώθηκε μέχρι στις αρχές του περασμένου αιώνα στην Τερπνή Σερρών με το όνομα
«Πάντα». Ήταν παιχνίδι που παιζόταν από μια ολιγάριθμη ομάδα παιδιών σε
ανοιχτωσιές, όπως οι επίπεδοι βοσκότοποι ή οι φαρδείς δρόμοι. Ήταν ένα παιχνίδι
που εξασκούσε τα παιδιά στο να ρίχνουν εύστοχα και αποτελεσματικά το ραβδί, που
ήταν απαραίτητο εργαλείο στην καθημερινή ζωή για το βόσκημα μικρών ή μεγάλων
ζώων. Η δυσκολία στο παιχνίδι ήταν ότι τα ραβδιά έπρεπε να ρίχνονται σε βολές
παράλληλες με το έδαφος χωρίς να περιστρέφονται, όπως τα ακόντια.
Σχοινοφυλίνδα
Η περιγραφή αυτού του αρχαίου παιχνιδιού δίνεται χωρίς
ουσιώδεις διαφορές από το σύγχρονο παιχνίδι της Βισαλτίας «Κάηκι τ’ παπά
αχυρώνα». Το παιχνίδι της Βισαλτίας παιζόταν από μια πολυάριθμη ομάδα μικρών
κοριτσιών. Όλα τα κορίτσια εκτός από τη μάνα κάθονταν καταγής, σχηματίζοντας
έναν κύκλο, και είχαν μέτωπο προς το εσωτερικό του κύκλου. Τότε η μάνα που
επιλεγόταν με κλήρωση, άρχιζε το παιχνίδι γυρνώντας έξω από τον κύκλο των
κοριτσιών, επαναλαμβάνοντας τραγουδιστά τη φράση, «κάηκι τ’ παπά αχυρώνα κι
κόμα καίιτι». Κρατώντας σταθερό τον ρυθμό της κίνησής της, σε κάποια στιγμή
άφηνε, χωρίς να γίνει αντιληπτό, ένα μαντήλι πίσω από κάποιο κορίτσι. Μόλις
γινόταν αντιληπτό το γεγονός από τα κορίτσια της ομάδας, αυτά άρχιζαν να
επαναλαμβάνουν τα λόγια της μάνας, πράγμα που σήμαινε ότι κάπου έπεσε το
μαντήλι και όλα τα κορίτσια άρχιζαν να ψάχνουν πίσω τους για το μαντήλι. Το
κορίτσι που εύρισκε το μαντήλι, σηκωνόταν αμέσως και άρχιζε να κυνηγά τη μάνα,
γύρω γύρω στον κύκλο, με το μαντήλι στο χέρι. Αν την έφθανε, τη χτυπούσε με τον
κόμπο που είχε το μαντήλι. Ο κόμπος δεν περιείχε τίποτε μέσα του, τα χτυπήματα
επομένως ήταν ελαφρά, ίσα-ίσα για να δημιουργούν την ατμόσφαιρα του παιχνιδιού.
Το κυνηγητό της μάνας, με χτυπήματα ή όχι, κρατούσε μέχρι να φτάσει η μάνα στην
κενή θέση, οπότε καθόταν και αναλάμβανε το ρόλο της το κορίτσι που κρατούσε το
μαντήλι. Αν μέχρι να ολοκληρώσει τον κύκλο η μάνα δεν γινόταν αντιληπτό ότι
είχε πέσει το μαντήλι, τότε το έπαιρνε η μάνα και χτυπούσε με το μαντήλι το
κορίτσι που το είχε πίσω του. Το κορίτσι τότε σηκωνόταν και έτρεχε για να
αποφύγει τα χτυπήματα. Και στην περίπτωση αυτή το κυνηγητό κρατούσε έναν κύκλο,
τώρα όμως δεν άλλαζε η μάνα.
Μοσκίνδα
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά
γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως
η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν
παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι
παιδιών.
Ανώνυμο
Παιχνίδι για αγόρια, που το έπαιζαν σε ανοιχτωσιές αφού
χωρίζονταν σε δυο ολιγομελείς ομάδες. Ως υλικά για το παιχνίδι χρειάζονταν έξι
στενόμακρες πέτρες, που χρησιμοποιούνταν ως στόχοι και πολλές μικρές πέτρες ως
βολίδες, τουλάχιστο τριπλάσιες από τον αριθμό των παιχτών. Όλες οι πέτρες,
στόχοι ή βολίδες, είχαν μέγεθος που καθοριζόταν από τις δυνατότητες των
παιχτών. Οι βολίδες έπρεπε να ρίχνονται άνετα από τους παίχτες και να είναι
αποτελεσματικές στις κρούσεις με τους στόχους. Οι στόχοι έπρεπε να είναι αρκετά
μεγάλες πέτρες, έπρεπε όμως και να ανατρέπονται με τα χτυπήματα των βολίδων. Η
κάθε ομάδα έστηνε στην περιοχή της τις δικές της πέτρες-στόχους πάνω στην ίδια
νοητή ευθεία γραμμή με τις πέτρες-στόχους της άλλης ομάδας. Οι στόχοι της
ίδιας ομάδας απείχαν μεταξύ τους δυο έως τρία βήματα, ενώ των δυο ομάδων ήταν
σε απόσταση που καθοριζόταν από τις δυνατότητες βολής των παιχτών. Οι παίχτες
της κάθε ομάδας, με σειρά προτεραιότητας που καθοριζόταν με διαδικασίες
κλήρωσης, εναλλάσσονταν ανά ένας στις βολές και έριχνε ο καθένας από τρεις
βολίδες, με στόχο να ανατρέψει τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Η ευστοχία
των παιχτών και η δύναμη στις βολές τους ήταν οι παράγοντες που καθόριζαν την
εξέλιξη του παιχνιδιού και ξεχώριζαν το νικητή. Νικούσε η ομάδα που πετύχαινε
πρώτη να ανατρέψει όλες τους στόχους της αντίπαλης ομάδας. Οι νικητές πέρα από
την ικανοποίηση, που τους έδινε η πρωτιά στη δύναμη και στην ευστοχία,
απολάμβαναν και το έπαθλο της καβάλας. Τους έπαιρναν στις πλάτες τους οι
ηττημένοι και τους πήγαιναν βόλτα σε καθορισμένη από πριν διαδρομή, που συνήθως
ήταν από τη θέση της μιας ομάδας έως τη θέση της άλλης. Μετά το παιχνίδι
επαναλαμβανόταν με αλλαγή των θέσεων. Εξισορροπούσαν έτσι τυχόν διαφορές που
υπήρχαν στο μέγεθος, στο σχήμα και στο στήσιμο των στόχων. Είναι περιγραφή του
παιχνιδιού όπως παιζόταν ακριβώς στην αρχαία Ελλάδα. «Τα ρούμπαλα» είναι
το ίδιο παιχνίδι, με μικρές διαφορές στην εξέλιξή του.
